Inleiding

De collectie persoonlijke documenten van Gerrelt Andreas van Borssum Buisman werdein de loop van 1992 door het Instuut verworven. Voor de beschrijving werd gekozen voor een beperkte ontsluiting, prioriteit werd gesteld aan een snelle efficiënte aanpak zonder dat dit de toegankelijkheid in de weg zou staan. De toegang is in januari 1994 vervaardigd door drs. P.L. van der Maas.

Garrelt Andreas van Borssum Buisman werd op 26 september 1915 in Haarlem geboren. Zijn vader was conservator van het Teylers Museum in Haarlem. Tijdens de meidagen deed Van Borssum Buisman dienst als beroepsmilitair (eerste luitenant der huzaren). In het begin van de oorlog maakte hij deel uit van de illegale organisatie de Ordedienst. In mei 1942 week hij uit naar Engeland. De tocht, die acht maanden duurde, verliep in eerste instantie via België, Frankrijk naar Spanje, vandaar met een Spaanse boot naar Zuid-Amerika, via Curaçao en de Verenigde Staten naar Canada. Met de "Queen Elizabeth" arriveerde hij uiteindelijk in Schotland. In Engeland volgde Van Borssum Buisman een opleiding tot geheim agent.

In het bezette Nederland ging in de zomer van 1942 een belangrijke rol in de bevelvoering van de OD gespeeld worden door reserve-ritmeester jhr. P.J. Six. Six had dringend behoefte aan contact met Londen over de status en toekomstige werkzaamheden van deze organisatie. Daarom werd Van Borssum Buisman naar Nederland gestuurd. Deze moest Six het schriftelijk bewijs overhandigen dat de regering in Londen het belang van deze organisatie onderschreef. Daartoe diende hij persoonlijk contact op te nemen met Six.

Samen met zijn marconist Letteboer sprong Garrelt van Borssum Buisman op 22 juni 1943 bij Ommen uit een vliegtuig van de RAF. Van de verblijfplaats van Six was men in Londen niet op de hoogte. Borssum Buisman kwam via de gewestelijke commandant in Groningen tenslotte op 19 juli in Amsterdam in contact met Six. Intussen was men er in Londen vanuit gegaan dat Borssum Buisman en Letteboer omgekomen waren. Het vliegtuig dat hen boven Oost-Nederland had gedropt was namelijk kort na het afzetten van beide agenten boven de Noord-Oostpolder neergeschoten.

Inmiddels was men er in Nederland tot de ontdekking gekomen dat de persoonsbewijzen van Van Borssum Buisman en Letteboer slecht nagemaakt waren in Engeland. De OD had geen eigen falsificatiedienst maar men wist contact te leggen met de 'pilotenhulp' organisatie 'Fiat Libertas'. Een PB-expert constateerde dat in hun PB niet minder dan zes kardinale fouten zaten. Een medewerkster van 'Fiat Libertas', Nel Lind, zou voor het een en ander zorg dragen. Intussen kreeg men ter aanvulling van de Londense PB's papieren vervalste insignes waardoor men zich kon uitgeven als CCCD-ambtenaren. Naast het werk voor de OD was Van Borssum Buisman in opdracht van Londen er toe over gegaan om een aparte spionage- en zendgroep te formeren. Dit werd groep Barbara. Met de leiding daarvan had zich, op verzoek van Six, een ondergedoken beroepsofficier belast, Chr. Tonnet. Door Barbara werd ook een zendverbinding met Londen opgezet.

Om meer informatie over bepaalde anti-militairistische uitingen van o.a. Vrij Nederland te weten te komen ging de OD vanaf oktober 1943 er toe over de berichtgeving die via de zgn. Zwitserse Weg naar Londen te controleren. Van Borssum Buisman stemde met deze handelswijze in. Dit optreden van de OD heeft later veel repercussie opgeroepen. Van Borssum Buisman heeft zich altijd verzet om deze handelswijze spionage te noemen; tot in de jaren tachtig heeft Van Borssum Buisman met dr. L. de Jong over een en ander gecorrespondeerd. De Parlementaire Enquête Commissie heeft na de oorlog de handelswijze van de OD rond de Zwitserse weg afgekeurd.

Eind september 1943 werd 'Fiat Libertas' medewerkster Nel Lind gearresteerd. Bij haar vond de Sicherheitspolizei de persoonsbewijzen die voor Van Borssum Buisman en Letteboer en andere leden van groep Barbara, Hoekman, Grisnigt en van der Stok, bestemd waren. Waarschijnlijk was de Sicherheitspolizei ook op de hoogte van hun functie in bezet gebied. Hun foto's werden namelijk allerwegen in het Duitse apparaat verspreid. Maandenlang keek men vergeefs naar hen uit, maar op 4 februari 1944 werden van der Stok en Grisnigt gearresteerd, één dag later werd de marconist Letteboer opgepakt. Op 5 februari 1944 werd Van Borssum Buisman aangehouden. Hij werd toen hij de Willemsparkweg overstak herkend door een van de medewerkers van Schreieder, de SS-Hauptscharführer H.K.O. Haubrock, die juist de opsporingsfoto van Van Borssum Buisman onder ogen had gehad. Pech was eveneens het feit dat Van Borssum Buisman veel belastend materiaal op zak had.

Van Borssum Buisman werd vervolgens aan een Dauervernehmung onderworpen. Meer dan 100 uur werd hij ondervraagd, maar hij liet geen enkele belangrijke informatie los. De om zijn encyclopedische kennis vermaarde Duitse code-expert Ernst May, was aanwezig bij de ondervraging. In Utrecht werd Van Borssum Buisman, samen Chr. Tonnet door de Duitse krijgsraad ter dood veroordeeld. Beide veroordeelden werden naar de gevangenis in Anrath in het Roergebied vervoerd. Een ontsnappingspoging van beide mislukte. Na overplaatsing naar een andere gevangenis, in Lüttringhausen, werden Van Borssum Buisman en Tonnet op transport geplaatst naar de executieplaats Hameln. Onderweg sprongen Van Borssum Buisman en Tonnet uit de rijdende trein, hierbij raakte Borssum Buisman ernstig gewond. Bovendien werd hij de volgende morgen door een plaatselijke agent van politie aangehouden. Op het bureau beweerde Van Borssum Buisman een Nederlandse arbeider te zijn die bij een bombardement al zijn papieren te zijn verloren. Zijn verhaal werd geloofd en hij belandde in een ziekenhuis in Detmold.

In Detmold kwam van Borssum Buisman in contact met een Nederlandse SS-er die voor Borssum Buisman een SS-opleiding in Avegoor organiseerde. Terug in Nederland, begin januari 1945 meldde Van Borssum Buisman zich weer in Amsterdam waar hij tot de bevrijding in het verzet actief bleef.

Van Borssum Buisman ontving voor zijn verzetswerk de Ridderorde der 4e klasse der Militaire Willemsorde. Na de oorlog was Van Borssum Buisman lang actief bij een aantal inlichtingendiensten. In de jaren vijftig was hij plaatsvervangend hoofd van de Sectie Algemene Zaken, een rechtstreekse afstammeling van het Londense Bureau Inlichtingen. Van 1961 tot 1971 was hij hoofd van de sectie I.

Garrelt Andreas van Borssum Buisman overleed 28 januari 1991 op 75-jarige leeftijd in zijn woonplaats Emst.

LUCHTFOTO'S, 23-12-1944

Gerelateerde bronnen