Archief 406: Onderzoek - Timor Bezetting van Timor, guerrilla en Geallieerde strategie

Scope and content: Ati, een 15-jarig halfbloedmeisje woont in het Nederlands-Indië van 1942, waar de inlanders vechten voor hun vrijheid tegen de Japanners. Tussen geweld, strijd en alle onzekerheden probeert zij een eigen weg te zoeken 112 p. ; 23 cm.

Bijdrage aan de conferentie over "De rol van de religie in maatschappelijke veranderingsprocessen in Azië" ; Kontaktgroep Tropisch Azië (KOTA) ; Vrije Universiteit Amsterdam. 24 p. : ill. ; 30 cm

Mevrouw AS is de dochter van een tuinder / landbouwer op het Zuidoost-Molukse eiland Kei Besar. Ze vertelt over een idyllische jeugd die verstoord wordt door de Japanse inval. Ze had de ambitie onderwijzeres te worden of verpleegkundige, maar na de Tweede Wereldoorlog wordt ze min of meer uitgehuwelijkt aan haar neef, die toen militair was bij het KNIL. Die raakt in die hoedanigheid betrokken bij de Politionele Acties, met als uiteindelijk gevolg dat het echtpaar, net zoals het merendeel van de andere KNIL-militairen, voor een zogeheten tijdelijk verblijf naar Nederland werd overgebracht. Mevrouw vertelt over de kennis van voedsel die van generatie op generatie wordt doorgegeven, over de tijd dat er onderling handel werd gevoerd voordat het geld zijn intrede deed. Ze vertelt ook verhalen over de wreedheden door de Japanners begaan, over de oorlogshandelingen na de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië, over de reis per schip naar Nederland, en over het verblijf in de Ambonezenkampen. Mevrouw is diverse malen naar Kei Besar teruggekeerd en onderhoudt nog steeds contacten met de familie daar.

Khaki-kleurige jurk van mevrouw C.J.M. Pellinkhof-de Kat, die voor de Japanse inval in Nederlands-Indië actief was als helpster van het Rode Kruis.

Geïnterviewde 40 is in 1925 geboren in het dorp Haruku (eiland Haruku). Bij de Japanse aanval op Ambon in 1942 woont geïnterviewde in Haruku. De strijd begint met Japanse bombardementen op Ambon. Geïnterviewde hoort de bombardementen en voelt de bominslagen. Ook komen kogels terecht in Haruku. De vliegtuigen op de vliegvelden Laha en Liang worden vernietigd door de Japanners. De verdediging kan slechts een Japans vliegtuig neerschieten en omdat er verder geen hulp komt en de munitie opraakt, geeft Nederland zich over. De KNIL en Australische militairen worden gevangen gezet in Tantui. Na de Japanse inval in Ambon worden er Japanse militairen gelegerd in de dorpen. De Ambonese KNIL soldaten kunnen vluchten naar hun eigen dorpen. De Japanners bouwen vervolgens een vliegtuighangaar en een vliegveld in Pelauw. Daarvoor gebruiken zij geïnterneerden en de mannen uit de omliggende dorpen, die in ploegendienst werken. Als Amerikaanse vliegtuigen Pelauw bombarderen komen ook zeven werklieden uit Haruku om het leven, onder wie de jongere broertjes van geïnterviewde. De Japanners komen naar de dorpen op zoek naar meisjes, ‘ona ona’. In Haruku overleggen de Japanners met het vrouwelijke dorpshoofd, die vertelt dat alle vrouwen getrouwd zijn, terwijl de meisjes zich schuil houden in de bossen. Toen er van Japanse zijde werd verteld dat zij alleen willen dansen, wordt er een feestje georganiseerd in Haruku. Er ontstaat een goede onderlinge verstandhouding tussen de Japanners en de bewoners van Haruku. Er worden allerlei zaken geruild, bananen tegen zeep, suiker en rijst. Een deel van opbrengst van het land, zoals sago, wordt afgedragen. Hiervoor krijgen de bewoners een bon om kleren te kopen. Soms helpen de bewoners de Australische, Nederlandse en Indo gevangenen met voedsel. Veel van de bewakers zijn (christelijke) Koreanen. Vrouwen uit Haruku krijgen met hen te maken als zij, na het brengen van voedsel voor hun mannen in Pelauw, overnachten in Kariu. Er werden geen troostmeisjes gehaald uit Haruku. Wel waren er meisjes, veel Indische, uit Java die onder het mom van Rode Kruiswerk werden misleid door de Japanners. Zij kwamen als prostituee terecht in Ambon, Batumerah. Geïnterviewde vertelt verder over de onthoofding van pastoors in Kei en de moord op het dorpshoofd van Rohomoni door mensen uit Oma (Haruku). De Japanse capitulatie wordt bewerkstelligd door de atoombom op Japan. Op Haruku verzamelen alle Japanners zich in Pelauw voor de terugreis. Hierna trekt Nederland zich terug uit Indonesië. In Nieuw-Guinea laten de Nederlanders hun spullen achter voor de Papua’s, maar die worden ingepikt door het Indonesische leger. De onderlinge verhouding tussen moslims en christenen in Haruku tijdens de oorlog en de jaren hierna is goed. Onderling hulpverlening. Over de RMS in 1950 wil geïnterviewde niet veel meer kwijt dan dat het in die tijd moeilijk was om aan eten te komen. Zij heeft ten slotte ook de burgeroorlog (1999-2002) in Ambon van nabij meegemaakt. Zij vertelt over de gevechten in Ambon en over de aanval op en vernietiging van Haruku.

Het monument voor Frans Andries Gerbens in Menaldum (gemeente Menaldumadeel) is opgericht ter nagedachtenis aan de Nederlandse militair die op 31 maart 1943 in Thailand is omgekomen. Frans Andries Gerbens werd geboren op 20 juli 1904 in Menaldum. In 1931 is hij met zijn vrouw Annie Mus vertrokken naar het voormalige Nederlands-Indië, waar Gerbens als meester in de rechten in dienst kwam bij het Ministerie van Justitie. Tijdens de Japanse inval in 1941 was zijn standplaats Batavia. Mr. Gerbens vocht als 1e luitenant tegen de bezetter tot de capitulatie van Java op 9 maart 1942. Als krijgsgevangene werkte Gerbens onder andere aan de Birma-spoorlijn, tot hij door ziekte op 31 maart 1943 te Pelang Kasi in Thailand stierf. Frans Gerbens werd begraven op het Nederlands Ereveld Kanchanaburi in Thailand.