Yeva's keuze: tien sprekende WO2-bronnen
28 augustus 2017 · Nieuws
Honderden oorlogsbronnen illustreren vanaf nu themas op Tweedewereldoorlog.nl. Collectiespecialist Yeva Swart selecteerde ze laat ons zien welke tien bronnen haar het meest zijn bijgebleven.
Weet u nog, hoe ik vertelde over de honderden bronnen die ik selecteerde bij thema's op Tweedewereldoorlog.nl, de website van het Platform WO2? Dat project is afgerond en zo'n zeshonderd oorlogsbronnen illustreren nu thema's als verzet tot de slag in de Javazee en burgemeesters in oorlogstijd.
Ik dook de collectieportal van het Netwerk Oorlogsbronnen in om stuk voor stuk de bronnen te vinden. En sinds de start van het project begin dit jaar, is het bronnenaanbod in de portal alleen maar gegroeid. Sommige daarvan zijn de meesten van ons wel bekend, zoals de Westerbork-film of het dagboek van Anne Frank.
Maar er zijn er nog miljoenen meer bijzondere oorlogsbronnen te vinden. Ter afsluiting van het project, laat ik u mijn top tien van meest aansprekende, bijzondere of mooiste WO2-bronnen zien. Dat het mag inspireren tot verder zoeken in de bijna tien miljoen bronnen in de NOB-collectieportal!
1. De dagboeken van Etty Hillesum
De achthonderd dagboeken die de collectieportal nu rijk is, zijn het stuk voor stuk waard om te lezen. Maar de elf dagboeken van Etty Hillesum, bijgehouden vanaf 1941, in het bijzonder. Hierin wordt een persoonlijk verhaal verteld dat inzicht geeft in de systematische vervolging van Joodse mensen in Nederland. Etty was Joods en werkte voor de Joodse Raad, en later in Westerbork voor de afdeling 'Sociale Verzorging Doortrekkenden’, het kamp waar ze in haar dagboek naar refereert als ‘de hel’. Zij werd uiteindelijk, net als haar familie, in Auschwitz vermoord op 30 november 1943. Brieven en dagboeken van Etty Hillesum zijn op verschillende momenten gepubliceerd, maar tevens terug te lezen in hun originele vorm.
Een passage uit een dagboek van Etty Hillesum.
Joods Historisch Museum
2. Kokosnoot
Deze tandenborstelhouder is uit een kokosnoot gemaakt. Ik kwam het object tegen op één van de eerste onderzoeksdagen en is sindsdien in bijzonderheid niet meer overtroffen. Wie deze kokosnoot vermaakte tot een 'toilettas' is niet bekend. Waarschijnlijk is het in een interneringskamp of tijdens de bouw aan de Birmaspoorweg gemaakt.
Een tandenborstelhouder uitgesneden uit een kokosnoot.
Museon
3. Het verhaal van hoeve De Zwarte Plak
Meerdere families uit het Limburgse dorp America waren actief in het verzet. Zij hielpen honderden piloten ontsnappen en verschaften behuizing aan Joodse onderduikers. Zo ook de familie Poels op hun hoeve 'De Zwarte Plak'. Uit de oorlogsperiode zelf zijn veel foto’s overgebleven en het Nationaal Archief beheert een grote collectie foto’s die na de bevrijding zijn gemaakt.
Om zeker te weten dat zij geen spionnen waren, moesten gestrande vliegers vragenlijsten invullen. Maar de eerste keer dat ik tegen de serie Zwarte Plak-afbeeldingen aanliep, verbaasde het mij dat de fotobeschrijving eigen rechtbank op de boerderij vermeldt, om verraders te berechten. Uit de memoires van Bert Poels blijkt inderdaad dat men collaborateurs ter dood heeft veroordeeld, maar van een rechtbank kunnen we niet spreken.
Hoeve De Zwarte Plak.
NIOD | Beeldbank WO2
4. Schaarste
Voor het thema schaarste en distributie ben ik vele ingenieuze wijzen van omgaan met armoede tegengekomen. Van kleding maken uit parachuutstof en tot een stoffer en blik uit vliegtuigmatriaal tot blikken die die werden omgebouwd tot bakovens.
Het meest opvallende voorbeeld was voor mij waren wel de kledingstukken die uit hondenhaar zijn gemaakt, zoals het jasje van Ans Talma van Griethuysen in het Rijksmuseum.
Jas van ribfluweel en hondenhaar.
Rijksmuseum
5. Klein verzet
Kleine vormen van verzet kwamen voor in alle soorten en maten, van spotprenten tot het dragen van margrieten. Het Museon heeft een bijzondere collecties scheldbrieven gericht aan Anton Mussert en de NSB. De variatie is groot, van lange uitgebreide brieven tot kortaffe dreigementen. Deze korte en krachtige brief, waarin Mussert 'vieze vuilak' wordt genoemd, is mij bijgebleven.
Scheldbrief
Museon
6. De Russenoorlog
Getuigenverhalen.nl heeft een groot aantal oral history projecten. Eén daarvan is gewijd aan interviews met verschillende Texelaars die met de Georgische opstand op Texel te maken kregen. De opstand van de Georgische troepen begon op 6 april 1945 en eindigde pas op 20 mei 1945, terwijl de rest van Nederland al bevrijd was. De opstand, ook wel bekend als de Russenoorlog, had vele doden tot gevolg.
Ga naar de interviews over de Russenoorlog
7. De tekeningen van Leo Jordaan
Atlas van Stolk heeft een zeer uitgebreide collectie aan bijzondere prenten, maar de tekeningen van Leo Jordaan vallen voor mij het meest op. Altijd vindingrijk en scherp.
8. Voormaling Nederlands Indië
In de NOB-collectieportal zijn ook veel bronnen te vinden uit Indonesië. Van dagboeken en interviews tot een grote collectie foto’s en tekeningen. Deze laatste zijn vooral gemaakt in interneringskampen en door krijgsgevangenen uit voormalig Nederlands-Indië die gedwongen werden aan de Birmaspoorweg mee te werken. Zoals deze pentekening, ingekleurd met waterverf, van vier mannen bij een kampvuur.
9. Het vervoeren dan een neptank op een Citroën DS
Het gebruik van dummy-tanken werd op verschillende plekken tijdens de Tweede Wereldoorlog toegepast, zo ook in Zuid-Frankrijk. Vaak waren de tanks opblaasbaar, maar ze werden ook van ander materiaal als hout of riet gemaakt.
Dummytank.
NIOD | Beeldbank WO2
10. Kindertekeningen
Ten slotte, de meeste geschiedenis die wij bespreken en goed kennen is de geschiedenis van volwassenen, maar hoe ervaren kinderen oorlog, vervolg en bezetting? In de NOB-portal is een collectie kindertekeningen uit Middelburg terug te vinden die een impressie aan verschillende herinneringen geven.
'Rijksleerschool Middelburg, Westkapelle 3 Oktober 1944'.
NIOD | Beeldbank WO2
Met veel dank aan: Joods Historisch Museum, Fries Verzetsmuseum, Atlas van Stolk, Oorlogsmuseum Overloon, Museon, Regionaal Archief Tilburg, Museum Rotterdam, Nationaal Archief, Niod, Nationaal Comité 4-5 mei, Delpher/KB, Wikimedia Commons, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Getuigen verhalen, Oorloginblik en het Rijksmuseum.
