Nederlanders in het Sonderkommando van Auschwitz

Maurice Schellekes (Zandvoort, 20 november 1922 - Haifa, 3 februari 1988) was een kleermaker. Hij was geboren als Schellevis en van Joodse afkomst. Schellekes werd tijdens de bezetting in werkkamp Kremboong in Drenthe tewerkgesteld. Maar hij ontkwam niet aan transport naar Kamp Westerbork in augustus 1942 en arriveerde op 11 augustus in Auschwitz. Hij werd onderdeel van het Sonderkommando dat doden uit de gaskamers moest afvoeren en begraven in de massagraven. Schellekes was later ook lid van het Kanada-Kommando dat op het selectieterrein de bagage van gedeporteerden moest afnemen en sorteren. Toen in januari 1945 Auschwitz ontruimd werd ging Schellekes op dodenmars en kwam aan in Ebensee. Daar werd hij op 6 mei 1945 door de Amerikanen bevrijd. Schellekes werkte daarna als tolk voor het Amerikaanse leger en werd door de Amerikanen voor een halfjaar tot burgemeester van het Duitse Riederau am Ammersee benoemd. In 1966 ging Schellekes in Haifa wonen waar hij voorzanger en medeoprichter van de plaatselijke liberale synagoge werd. Bron: WO2Net Biografieën.

Josef van Rijk (Antwerpen, 4 december 1920 - ?, 9 juli 1999) was een militair en behoorde tot de reserve-compagnie De Jagers die de kust en duinen bij Den Haag verdedigde. Hij kwam uit een geassimileerd Joods milieu. Na de capitulatie in 1940 keerde Van Rijk terug naar zijn werk in De Bijenkorf, maar in 1941 werden de Joodse werknemers daar ontslagen. Van Rijk probeerde naar Zwitserland te vluchten maar werd bij een controle in Amsterdam opgepakt en naar Westerbork gebracht. Met het transport van 10 augustus 1942 kwam Van Rijk op 11 augustus in Auschwitz aan. Daar werd hij geselecteerd voor het Sonderkommando. Hij moest de lijken uit de gaskamers naar de grafkuilen verplaatsen. Later werd Van Rijk ingedeeld bij het Kanada-kommando dat op het selectieterrein alle bagage moest afnemen en sorteren van gedeporteerden. In januari 1945 vertrokken de dodenmarsen vanwege de naderende Russen. Van Rijk arriveerde in Kamp Leitmeritz in Tsjechië dat op 8 mei 1945 door het Russiche leger werd bevrijd. Terug in Nederland vond hij zijn voorheen ondergedoken moeder in Eindhoven en begon met haar een confectiebedrijf. Van Rijk stierf in 1999 en daarmee verdween de laatste Nederlandse overlevende van het Sonderkommmando van Auschwitz. Bron: WO2Net Biografieën.

Bunker 2, ook wel het Witte Huis genoemd, werd in juni 1942 als gaskamer in gebruik genomen. De kampleiding van Auschwitz had besloten om de systematische volkerenmoord naar Birkenau te verplaatsen vanwege de vele Jodentransporten uit Europa. De plaatselijke bevolking en hun woningen moesten daarvoor verdwijnen, maar twee landbouwhuizen bleven bestaan. Eén daarvan was het Witte Huis oftewel Bunker 2. Er werden vier gaskamers in gemaakt. De lijken werden door het Sonderkommando in grote kuilen begraven. In de zomer van 1943 namen nieuw gebouwde crematoria het werk over, maar Bunker 2 werd in 1944 tijdelijk weer in gebruik genomen voor het vergassen van Joden uit Hongarije.

Het Kanada-Kommando bestond uit een groep aangewezen Joodse gevangenen die in concentratiekamp Auschwitz en Auschwitz-Birkenau de bagage van nieuw aangekomen gevangenen moest sorteren. Het terrein waar dit werd uitgevoerd kreeg de naam Kanada omdat Canada een rijk land zou zijn. Ze waren iets meer beschermd in deze functie, maar leden van het Kommando werden geregeld vervangen en vermoord omdat ze te veel wisten. In Birkenau werd Kanada II ingericht vanwege de grote hoeveelheden bezittingen van vermoorde Joden. Vanaf oktober 1944 werkten er 815 vrouwelijke gevangenen en enkele honderden mannelijke gevangenen in het Kanada-Kommando. Toen de Duitsers in januari 1945 Auschwitz gingen ontruimen werden dertig barakken met persoonlijke bezittingen van vermoorde gevangenen in brand gestoken om deze misdaden te verbergen.

Samuel Zoute (Amsterdam, 21 april 1908 - Mauthausen, 7 maart 1945) was een venter die groente en fruit verkocht op de Albert Cuypmarkt en van Joodse afkomst. Zoute zat gevangen in Kamp Vught maar ging op 18 oktober 1943 op transport naar Kamp Westerbork en op 19 oktober door naar Kamp Auschwitz. Bij aankomst werden zijn vrouw en drie kinderen meteen vergast. Zijn oudste zoon werd tewerkgesteld in het kamp. Zoute werd geselecteerd voor het Sonderkommando. Hij moest de lijken uit de gaskamers naar de grafkuilen of crematoria verplaatsen. Samuel kwam zijn eigen zoon Maurits tussen de lijken tegen en moest hem eigenhandig in een grafkuil verbranden. Zoute overleefde met 211 Sonderkommando's de opstand tegen de SS op 7 oktober 1944. Toen Auschwitz eind 1944 werd ontmanteld kwam Zoute na een dodenmars in Mauthausen terecht. Daar stierf hij op 7 maart 1945. Bron: WO2Net Biografieën.

Op 7 oktober 1944 was er in het kamp Auschwitz-Birkenau sprake van een georganiseerde opstand. Aanleiding waren geruchten over een grootschalige liquidatie van Sonderkommando's door de SS. De verzetsgroep in het Sonderkommando besloot geïsoleerd van de rest van het kamp tot actie over te gaan. Ze vielen bij Crematorium IV de SS aan met stenen en hamers. Crematorium IV vloog in brand en er werden 3 SS'ers gedood. Vervolgens kwam ook het Sonderkommando van Crematorium II in actie. Ze knipten het prikkeldraad door en verstopten zich in een graanschuur. Maar ze werden ontdekt en de SS stak de schuur in brand. Veel gevangenen werden op de vlucht, tijdens de strijd of door executie gedood. 212 Sonderkommando's overleefden de opstand. De bedoeling was om de vier gaskamers onklaar te maken. Slechts één crematorium raakte onherstelbaar beschadigd.

Bij de Dodenmars vanuit Auschwitz begonnen bijna 60.000 gevangenen in de vrieskou aan hun tocht, negen dagen voor de bevrijding op 27 januari 1945. De gevangenen trokken - onder toeziend oog van SS-bewakers - in de richting van de Poolse stad Loslau. Ongeveer 15.000 gevangenen stierven onderweg. Een deel stierf aan uitputting, terwijl anderen werden vermoord door de bewakers.