Het Oversticht ; serietitel Textielbaron Spanjaard te Borne ;

Televisieuitzending op 19-09-2001. 0h.17' Uitzending van het historische documentaireprogramma Het Oversticht over de opkomst en ondergang van de textielonderneming Spanjaard in Borne. Halverwege de 19de eeuw begon Salomon Jacob Spanjaard een textielfabriek in Borne en bouwde deze uit tot de belangrijkst onderneming van het dorp. De familie Spanjaard had het in Borne voor het zeggen en dit bleef zo tot in de jaren 1960. Begonnen als 'lompenjood' in Zwolle, rondtrekkend door Overijssel met stoffen en garen, trouwde hij in Borne en organiseerde S.J. Spanjaard zijn handel zo dat hij bedrijfsmatig kon gaan werken. In 1865 openden zijn zoons een stoomfabriek. Er waren toen al 180 arbeiders in dienst. In dat jaar werd ook de spoorlijn Almelo-Salsbergen aangelegd. Uitbetaling geschiedde aanvankelijk o.a. in waardebonnen. Begin 20ste eeuw werkten er ca. 800 mensen voor Spanjaard. Het was gebruikelijk dat Spanjaard de hele familie claimde om voor hen te werken om zo verzekerd te zijn van arbeidskrachten. Het leven van de arbeiders en in het dorp werd in sterke mate bepaald door Spanjaard. Zo was er een bibliotheek en een badhuis (waarvan ook beelden) van Spanjaard. Spanjaard zorgde voor de muziekvereniging en betaalde de oranjefeesten. Ook zorgde hij ervoor dat ziekelijke kinderen naar een vakantiekolonie in Egmond aan Zee gingen. Het hele ritme in Borne werd bepaald door de fabrieksfluit. De Tweede Wereldoorlog heeft grote gevolgen voor de fabriek. De fabriek wordt leeggeroofd en gebruikt voor het maken van bommen. Een deel van de joodse familie Spanjaard komt om. Anderen krijgen leiding in de fabriek. Dit zou na de oorlog zo blijven. De invloed van de familie Spanjaard nam af. Ook met de textielindustrie ging het na de oorlog minder. Met het kwaliteitsproducten als Kenmore probeert men het hoofd nog boven water te houden. Overname door Nijverdal-Ten Cate biedt geen oplossing. Massaproductie is niet meer haalbaar in Nederland. Aan deze ondergang heeft Spanjaard in zekere zin ook zelf bijgedragen, want ze hadden zelf al een fabriek in Afrika. In de documentaire zijn oude filmbeelden van het werk in de textielfabriek en van de afbraak ervan te zien. Dhr. H. ten Thije, voormalig bedrijfsleider, verteld over de geschiedenis en de invloed van Spanjaard op het leven in Borne. Ex-werknemers mevr. A. Weghs-Krikke en dhr. H. Averesch verhalen hoe het was om in de fabriek te werken en welke invloed Spanjaard had op hun leven. Oud-burgemeester C. Bevers van Borne vertelt iets over de relatie met Spanjaard en de afbraak van de fabriek 0h.35' Einde.