Leiden, monument voor prof. mr. B.M. Telders (1)

Het monument voor prof. mr. B.M. Telders in Leiden is opgericht ter nagedachtenis aan de rechtsgeleerde en politicus die wegens zijn verzetsactiviteiten op 18 december 1940 door de bezetter werd gearresteerd. Hij overleed op 6 april 1945 in het concentratiekamp Bergen-Belsen. Benjamin Marius Telders werd op 19 maart 1903 in Den Haag geboren. Hij was de zoon van advocaat en procureur Wilhelm Albert Telders en Johanna Wilhelmina Vlielander Hein. Na het doctoraal-examen rechten aan de Rijksuniversiteit te Leiden in 1926 en een studieverblijf van negen maanden in Parijs promoveerde Telders op 6 mei 1927 op een volkenrechtelijk proefschrift bij W.J.M. van Eysinga als zijn Leidse promotor. Na deze studie ging Telders als advocaat op het kantoor van zijn vader in Den Haag werken. In 1931 werd hij aan de Rijksuniversiteit te Leiden tot bijzonder hoogleraar volkenrecht benoemd. In 1933 verhuisde Telders naar Leiden, wonend in een eigen groot huis aan het Rapenburg. In de kleine universitaire gemeenschap van Leiden werd hij een bekende figuur. In 1937 werd hij gewoon hoogleraar volkenrecht in Leiden. Vanaf 24 september 1938 was hij partijvoorzitter van de Liberale Staatspartij. Als deskundige van het volkenrecht had Telders ook veel belangstelling voor de internationale politiek. Hij was een fel tegenstander van het nationaal-socialisme dat in de jaren dertig in Duitsland opkwam. Bijzonder scherp was zijn artikel in Het Liberale Weekblad van 2 december 1938, waarin hij na de pogrom van de Kristallnacht in Duitsland (van 9 op 10 november) de reactie van de Nederlandse regering te lauw en te slap noemde en een royaler vluchtelingenbeleid bepleitte. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog schaarde Telders zich echter met volle overtuiging achter het regeringsbeleid Nederland strikte neutraliteit te doen betrachten. Na de Duitse inval op 10 mei 1940 vond Telders dat de bezetter zich moest houden aan alle internationale regels en normen en de Nederlandse bevolking de vrijheid moest laten eigen overtuigingen en tradities te behouden. In juni 1940 zette hij in vier artikelen in de NRC uiteen waaraan de bezetter zich krachtens het volkenrecht had te houden. Hij protesteerde tegen de anti-joodse maatregelen van de bezetter. In oktober 1940 veroordeelde hij in het Liberale Weekblad schendingen van het recht door de bezetter. Hij drong (tevergeefs) bij de Hoge Raad en het College van Secretarissen-Generaal aan op afwijzing van ondertekening van de ariërverklaring. Hij steunde openlijk het protest op 26 november 1940 van prof. Cleveringa tegen het ontslag van hun joodse collega E.M. Meijers. De kritiek van Telders ontging de bezetter niet. Na een verhoor op 11 december 1940 moest Telders zich op 18 december opnieuw melden bij de bezetter en werd hij in gevangen genomen. Van 18 december 1940 tot 28 juni 1941 zat hij gevangen in het 'Oranjehotel' te Scheveningen. Via de concentratiekampen Buchenwald (juni 1941 - januari 1944), Vught (januari 1944 - september 1944) en Sachsenhausen (9 september 1944 - februari 1945) kwam hij in februari 1945 terecht in het overvolle en hongerende kamp van Bergen-Belsen. Vlektyfus velde hem negen dagen voordat dit kamp eindelijk werd bevrijd. Onthulling Het monument is onthuld op 13 december 1947 door de voorzitter van de Universiteitsraad, jhr. mr. A.C.D. de Graeff. De gedenkplaat is aangebracht in de gevel van het vroegere woonhuis van prof. Telders, dat hij in 1937 had gekocht en dat hij naliet aan het Leidsch Universiteitsfonds. In 1947 kwamen ook Telders' Verzamelde Geschriften in druk uit bij Martinus Nijhoff. Naar hem is ook de Teldersstichting genoemd, het wetenschappelijk bureau van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.