Veessen, Monument van Vrijheid en Vrede

Het monument in Veessen (gemeente Heerde) herinnert aan drie inwoners van Veessen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen of vermist, aan ds. Louis Buenk en alle dorpsgenoten die zich hebben ingezet voor vrijheid en gerechtigheid. De namen van de slachtoffers luiden: Bernard Bronsink, Bertus van Huffelen en Werner Tölke. De 71-jarige Bernard Bronsink was op 23 juni 1944 aardappels aan het wieden op een akker aan de Hogeweg. Tussen de akker en de weg lag een perceel met rogge. De bezetter hield op deze dag een razzia in Veessen. Nieuwsgierig naar het rumoer op de Hogeweg stak Bernard zijn hoofd boven het rogge uit. Een Duitse soldaat zag hem aan voor een vluchtende onderduiker en schoot hem door het hoofd. Hij is begraven op het kerkhof van Veessen. Bertus van Huffelen zat samen met zijn broers en vader in de verzetsgroep van ds. Buenk. Op 21 maart 1945 kwam de bezetter naar Veessen voor een razzia. Bertus ging snel naar een woning waar onderduikers zaten om deze te waarschuwen. Daarna wilde hij zelf vluchten. Op weg naar het onderduikadres werd hij op de IJsseldijk aangehouden. Hij vroeg of hij thuis een jas mocht gaan halen. Thuis aangekomen trok hij zijn jas aan en kwam hij erachter dat er nog enkele exemplaren van de illegale krant Trouw in zijn jas zaten. In paniek probeerde Bertus te vluchten, maar hij werd tien meter van zijn huis door een Duitse soldaat in zijn onderbuik geschoten. Zijn toegesnelde moeder werd ook beschoten en raakte gewond aan haar hiel. Zijn vader, een politieman, kwam net aanfietsen. Hij werd ontwapend door dezelfde soldaat die zijn zoon had neergeschoten. Samen met zijn vader en andere arrestanten werd Bertus per platte kar naar Zwolle gereden. In Wijhe, aan de overkant van de IJssel, werd Bertus verhoord door een commandant van de Grüne Polizei. Hij overleed op 22 maart 1945 op 28-jarige leeftijd in het gevangenishospitaal in Zwolle. Hij werd in Zwolle begraven, maar na de oorlog is hij herbegraven op het kerkhof in Veessen. Werner Tölke was in Duitsland geboren, als zoon van een officier. Hij was tot Nederlander genaturaliseerd. Zijn stiefvader H.A. Bakhuis was lid van de kerkenraad van de Hervormde Kerk van Veessen en na het behalen van zijn diploma kwam Werner in 1943 in Veessen wonen. Werner werd lid van de Ordedienst (OD) en hield zich voornamelijk bezig met het verzamelen van militaire inlichtingen. In 1943 werd hij verbindingsofficier voor de OD. De ondercommandant voor Veessen was ds. Buenk. Werner werd de rechterhand van Buenk en was goed bevriend met de dominee. In 1944 werd Werner lid van de Raad van Verzet (RvV). Deze verzetsgroep vond de OD te passief en wilde zelf actief verzet gaan plegen. Op 3 oktober 1944 vielen Nederlandse leden van de Grüne Polizei het huis van H.A. Bakhuis binnen. Werner was niet ondergedoken, ondanks waarschuwingen van zijn stiefvader en ds. Buenk. Hij opende zelf de deur voor de Grüne Polizei. Tijdens de huiszoeking werd zijn lidmaatschapskaart van de OD gevonden. Hij werd gearresteerd en meegenomen naar het huis van bewaring in Zwolle. Sindsdien is niets meer van hem vernomen. Op het moment van de arrestatie was hij 28 jaar. Op het kerkhof in Veessen is een graf voor hem gereserveerd. Ds. Louis Buenk werd in 1933 predikant in Veessen. In datzelfde jaar ging hij op huwelijksreis naar Duitsland. Daar maakte hij de opkomst van het nationaalsocialisme van dichtbij mee. Ook in de jaren nadien kwam hij in contact met collega's uit Duitsland en was goed op de hoogte van de situatie in Duitsland. In april 1940 gaat hij werken als veldprediker. Al vanaf het begin de oorlog zag hij het gevaar van de bezetter in. In 1941 werd hij ondercommandant van de Ordedienst (OD). Een verzetsorganisatie die vooral inlichtingen verzamelde, maar ook sabotage acties werden niet geschuwd. In 1942 werd dominee Buenk steeds actiever in het onderbrengen van onderduikers, waaronder ook joodse onderduikers. Later was hij zijdelings betrokken bij de Landelijke Organisatie voor onderduikers (LO). Ook hield hij zich bezig met het verstrekken van valse doopgegevens voor joden. In 1944 werd ds. Buenk commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) in Veessen. Hij was toen al van plan om een nieuwe baan in Amsterdam aan te nemen, maar dit lukte pas na de oorlog. In de pastorie werd ook aan neergeschoten geallieerden piloten tijdelijk onderdak geboden. Deze piloten leerde de plaatselijke verzetsmensen omgaan met de wapens die via wapendroppings waren geleverd. De wapens waren onder de vloer in de eetkamer verborgen de pastorie werd een verzamelplaats voor het verzet. Eind 1944 moet Buenk onderduiken. Na een verordening van de bezetter om alle boten in te leveren werd hij, samen met een ander lid van het verzet, bij een boot opgepakt. De dominee werd in een café ondervraagd, maar moest tijdelijk vrij gelaten worden omdat er geen goede ruimte om hem vast te houden was. Hij was nog wel verdachte. De volgende dag kreeg hij de tip dat de Sicherheidsdienst naar Veessen zou komen om de pastorie te doorzoeken en hem te ondervragen of op te pakken. Buenk wist dankzij de tip te ontkomen en dook onder in de N.H. kerk in Vorchten. In de pastorie werd de schuilplaats in de eetkamer ontdekt, maar de wapens waren al ergens anders ondergebracht. . Tot en met de bevrijding op 5 mei 1945 moest Buenk op verschillende plaatsen, waaronder Utrecht, onderduiken. In januari werd de pastorie door de Duitsers in beslag genomen. Er volgenden nog enkele razzia's in Veessen en daarbij werden ook enkele mensen ondervraagd over de schuilplaats van de dominee. Na de bevrijding keerde Buenk terug naar Veessen en werd hij commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten. Na enkele maanden vertrok hij naar Amsterdam voor zijn nieuwe baan. Oprichting Het monument is door een lokaal comité opgericht ter ere van 75 jaar vrijheid. Onthulling Het monument is onthuld op 20 april 2022. Voorafgaand aan de onthulling was er een bijeenkomst in de N.H. Kerk in Veessen met enkele sprekers.