Archief van de gemeente Schagen, 1943-1979

Bereik en inhoud Oorspronkelijke inleidingen en bijlagen Geschiedenis van de gemeente Schagen Ontwikkeling en organisatie Schagen ligt in de Kop van Noord-Holland, is anno 2008 een gemeente met een stedelijk karakter in een verder agrarische omgeving en heeft nu ongeveer 19.000 inwoners. De gemeente heeft een grondgebied van ruim "19 km²". In de loop der jaren heeft de gemeente zich ontwikkeld tot een kern met een sterke regiofunctie op zowel economisch- als onderwijsgebied, waarbij de groei met name tussen de jaren 1970-1979 heeft plaatsgevonden. Schagen groeide vanaf 1943 tot eind jaren ’60 geleidelijk. Vanaf dat moment ontwikkelde de gemeente zich in hoog tempo met een sterk toenemend inwoneraantal als gevolg. Onderstaand overzicht maakt dat duidelijk. Inwoneraantal 1943 4345 Idem 1960 4989 Idem 1965 5941 Idem 1970 7232 Idem 1975 12727 Idem 1979 16761 Vanaf het eind van de jaren ’40 tot het eind van de jaren ‘70 werden achtereenvolgens de uitbreidingsplannen Noord-West, Zuid-West (uitbreiding in westelijke richting), Noord I, II en III en vervolgens Groeneweg gerealiseerd (uitbreiding in noordelijke richting). Daarna werd ten westen van de Westerweg de volgende uitbreiding in westelijke richting gerealiseerd met de bouw van Waldervaart. Ook werden de industrieterreinen de Witte Paal en Lagedijk (verder) ontwikkeld. Schagen kende relatief weinig oorlogsgeweld, maar het in grote getale aanwezige Duitse bezettingsleger heeft wel aanzienlijke schade veroorzaakt. De beschieting van een personen- en munitietrein op het emplacement van de Nederlandse Spoorwegen op 12 september 1944 veroorzaakte in de wijde omgeving schade (zie inv.nr. 731). Herstel van de oorlogsschade en de nasleep daarvan heeft tot in de tweede helft van de jaren ’50 van de vorige eeuw geduurd (zie kopje 2.31.Eigendommen en openbare werken). In WO II waren enkele bestuurders de bezetter goed gezind. Direct na het einde van de oorlog werden deze bestuurders geschorst (zie inv.nrs. 139, 751 en 108). Op enkele ambtenaren en werklieden werd het Zuiveringsbesluit 1945 toegepast (zie inv.nr.229). Van 1966 tot 1969 werd gedurende de ziekte van burgemeester Wognum tijdelijk een "3e" wethouder benoemd (zie inv.nr. 142). Daarnaast werd in 1966 een jeugdgemeenteraad opgericht om de jeugd meer te betrekken bij het bestuur van de gemeente (zie inv.nr.115). Gedurende de inventarisatieperiode is de gemeentelijke organisatie niet wezenlijk veranderd. Er is altijd sprake geweest van het klassieke secretariemodel. Natuurlijk heeft de organisatie wel veranderingen ondergaan. In 1944 werd de Centrale Keuken als tak van dienst ingesteld ter ondersteuning van de voedselvoorziening in de hongerwinter van 1944 en de periode daarna (inv.nr.165). Directe aanleiding daarvoor was de stopzetting van de gas- en elektriciteitslevering (inv.nr.371). In 1947 werd het Eierveilingbedrijf inclusief de eigendommen verkocht (zie inv.nr. 90). Eind jaren ’60 werd het Grondbedrijf opgericht en in 1973 volgde de oprichting van het Gemeentelijk Centraal Antennebedrijf. Deze diensten werden voornamelijk om administratieve redenen opgericht. Werkzaamheden ten behoeve van deze diensten werden door het secretariepersoneel uitgevoerd. De afdeling Openbare Werken werd in de praktijk aangeduid als de Dienst Openbare Werken, maar is nooit als zodanig ingesteld. Een voorstel daartoe in 1979 werd om financiële redenen ingetrokken (zie inv.nr.157). Geschiedenis van het archief Vanaf 1943 is de gemeente begonnen met de opbouw van een archief gebaseerd op de archiefcode van de VNG waarbij tot begin jaren ’70 geen onderscheid werd gemaakt in permanent te bewaren en op termijn te vernietigen stukken. In een organisatierapport uit 1967 werd geconcludeerd dat er op het gebied van de organisatie van het archief en de registratuur veel zaken voor verbetering vatbaar waren (inv.nr. 151). Zowel de postregistratie als het archiefbeheer werd door meerdere personen van de gemeentesecretarie erbij gedaan. Begin jaren ’70 werd door het centraal adviesbureau ODRP van de VNG enkele malen geconstateerd dat het archiefbeheer niet op niveau was. In 1973 werd met ondersteuning van genoemd bureau begonnen met het met terugwerkende kracht reviseren van het codearchief. Tevens werd gestart met de opbouw van het codearchief volgens de handleiding opbouw archief gemeentesecretarie van het ODRP, waarbij een splitsing werd gemaakt tussen permanent te bewaren en op termijn te vernietigen stukken. Het archiefgedeelte 1943-1970 is zeer sterk opgeschoond. In de nacht van 21 op 22 maart 1982 werd het noodgebouw, waarin de afdelingen Sociale Zaken en Welzijn waren gehuisvest, door brand verwoest. Het archief van Sociale Zaken is grotendeels verloren gegaan. Wat verloren is gegaan was grotendeels op termijn vernietigbaar. Dat er ook permanent te bewaren stukken verloren zijn gegaan is niet uit te sluiten, maar ook niet te reconstrueren. Eind jaren ’90 is het archiefblok 1943-1979 dat in het semi-statisch archief in het gemeentehuis aan de Markt was geplaatst, wegens ruimtegebrek overgeplaatst naar het streekarchief in Alkmaar. Tijdens de bewerking en inventarisatie van het archief is geconstateerd dat vele archiefstukken uit de beginperiode van het archiefblok door vocht zijn aangetast. Het archief werd doorstraald. In het archiefblok zijn ook archieven van het Grondbedrijf, G.C.A.B. en van de Centrale Keuken als tak van dienst aangetroffen. Bij de archieven van het Grondbedrijf en G.C.A.B. is in verregaande mate archiefvermenging met secretariearchief geconstateerd. Dit heeft er ook toe geleid dat deze archieven niet afzonderlijk zijn beschreven maar zijn opgenomen in de inventaris van het gemeentearchief. Het archief van de Centrale Keuken beslaat 1 archiefdoos. Van het Eierveilingbedrijf zijn in het bewerkte archiefblok behoudens jaarstukken gevoegd bij de gemeentebegroting en -rekening, geen archiefstukken aangetroffen. Verantwoording van de inventarisatie. In het kader van de opleiding VVA is ondergetekende in medio 2004 begonnen met het bewerken van het archiefblok 1943-1979 van de gemeente Schagen. Als beginjaar is 1943 gekozen omdat de gemeente met ingang van dat jaar zich heeft aangesloten bij het registratuurbureau van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en is gestart met de opbouw van een codearchief (zie inv. nr. 220). Eindjaar 1979 is een willekeurig jaar, maar sluit tevens de periode van explosieve groei van de gemeente in inwoneraantal af. Het te bewerken archiefgedeelte is gecompleteerd door relevante stukken die nog in het dynamisch en semi-statisch archief van de gemeente aanwezig waren, daaraan toe te voegen. Daarnaast is het “projectarchief” van de afdeling Openbare Werken hieraan toegevoegd om met name op de terreinen: ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, bouw- en woonrijp maken en verkeer en vervoer de secretariedossiers te completeren. Buiten de bewerking vielen de series bouwvergunningen en Hinderwetvergunningen. De series aan- en verkopen zijn als verzamelbeschrijvingen in de inventaris opgenomen en in aparte bijlagen bij deze inventaris nader ontsloten. Bij het in gang zetten van nieuwe ontwikkelingen en/of projecten is vaak gewerkt met werkgroepen en commissies. In vele gevallen werd het secretariaat gevoerd door een ambtenaar. In de praktijk blijkt dat daardoor de archieven van de werkgroepen en commissies vermengd zijn met de gemeentearchieven. Er is voor gekozen om deze situatie zo te laten. De decentrale huisvesting van de gemeentelijke organisatie had zijn weerslag op het archief. Van vele zaken zijn meerdere omslagen aangetroffen (omslag van het archief en omslagen van betrokken afdelingen). Samenvoeging van deze omslagen leidde in vele gevallen tot een redelijk compleet dossier. Alhoewel uit het bewerkte archiefblok periodiek is vernietigd, is ook tijdens de bewerking nog een aanzienlijke hoeveelheid archiefmateriaal vernietigd. Deze selectie heeft hoofdzakelijk op dossierniveau plaatsgevonden. Selectie tot vernietiging is gebeurd conform de “Lijst van voor vernietiging in aanmerking komende stukken in gemeentearchieven” uit 1983. Verder is er gebruik gemaakt van de stukkenlijst “Leidraad voor de selectie op vernietiging van archiefbescheiden van (inter)gemeentelijke organen van de BASC (Brabantse Archief Selectie Commissie). De archiefstukken die betrekking hebben op WO II zijn grotendeels van vernietiging uitgezonderd. Dossiers die op termijn vernietigbaar zijn maar een lange bewaartermijn kennen, waaronder personeelsdossiers, werden teruggeplaatst in het semi-statisch archief van de gemeente. Dhr. B.A. Brons / Schagen, 2008 Bewerking 2010-2011 In 2008 werden de werkzaamheden van Bert Brons aan deze inventaris gestaakt en in 2010 overgenomen en voortgezet door Willy Deimveld van het Regionaal Archief Alkmaar (RAA). Daarbij werd de huisstijl RAA toegepast, bestaande beschrijvingen gecontroleerd, gecorrigeerd, eventueel samengevoegd en onder de juiste kopjes geplaatst. De verstoring van de oude orde door het toevoegen van uitvoeringsdossiers ter completering van de secretariedossiers is zoveel mogelijk teruggedraaid. Het nog niet bewerkte gedeelte werd beschreven en de inleiding gecontroleerd. Voor de series aan- en verkopen werden verzamelbeschrijvingen op basis van de indexen gemaakt. De archiefstukken werden omgenummerd en in zuurvrije- omslagen en dozen verpakt. De nummers 448, 450, 478 werden niet toegekend. Het hoogst toegekende inv.nr is 938. Het archief verkeert in goede staat. Na de bewerking beslaat dit archiefblok circa 28 strekkende meter. Openbaarheidsbeperking Het archief is openbaar, met uitzondering van een aantal stukken waarvoor een openbaarheidsbeperking geldt. Het gaat om de inventarisnummers: 139, 142, 229, 265-266, 369-371, 389, 520, 532, 605, 613, 615, 691, 736, 748-749, 751, 763, 782, 846-847, 882-883. In een N.B. onder de beschrijving wordt aangegeven in welk jaar de stukken openbaar worden. Willy Deimveld, Regionaal Archief Alkmaar, maart 2011