Hervormde Gemeente te Nieuwvliet, 1659-1975

Inleiding Nieuwvliet heeft haar ontstaan te danken aan Jan van Adornis. Deze telg uit een Brugs koopliedengeslacht bedijkte in 1527 een aantal schorren waardoor de Sint Janspolder ontstond. De nieuw bedijkte gronden, waarvoor hij de heerlijke rechten verworven had, noemde hij Nieuwvliet. Tevens stichtte hij er het kerkdorp Nieuwvliet. De kapel die er werd gebouwd was gewijd aan Sint Pieter en werd later tot parochiekerk verheven. Minder dan een eeuw later verdween het dorpje in de golven van de zee. Omstreeks 1600 werd het Zwarte Gat afgedamd waardoor in de achterliggende Sint Annapolder weer bewoning kon ontstaan. Daar verrees de nieuwe nederzetting Nieuwvliet, enkele kilometers ten oosten van de oude kapel. In 1658 werd een Nederduits-gereformeerde gemeente gesticht. De eerste kerkdienst vond plaats op 12 oktober 1659. Voorheen kerkten de inwoners van Nieuwvliet in Cadzand. Na de komst van de Fransen in 1794 werden in 1795 de heerlijke rechten van de ambachtsheer van Nieuwvliet teniet verklaard. Deze rechten werden, ook onder Nederlands bestuur, nooit meer hersteld. De inlijving bij Frankrijk hield ook een scheiding van kerk en staat in. Door de burgerlijke overheid werden geen kosten van onderhoud van kerk en predikant meer gedragen. Voor de kerken betekende dit dat er een beroep moest worden gedaan op de leden. In Nieuwvliet werd het zogenaamde 'Fonds tot instandhouding van de godsdienst in Nieuwvliet' opgericht. De rekeningen van ontvangsten en uitgaven werden afgehoord door een college waarin vertegenwoordigers van burgerlijke en kerkelijke overheid zaten, te weten gemeentebestuur en kerkeraad. Het archief van dit fonds berust bij de burgerlijke gemeente Oostburg. De werkzaamheden van het fonds werden in 1820 overgenomen door de toen in het leven geroepen kerkvoogdij van de hervormde gemeente. In 1814 werd het voormalige Staats-Vlaanderen weer Nederlands grondgebied en kwam er een einde aan twintig jaar Frans bestuur. Het werd toen bij de provincie Zeeland gevoegd. Sedert 1816 ressorteert de Hervormde Gemeente te Nieuwvliet onder de classis Zeeuwsch-Vlaanderen (thans classis IJzendijke). De bevoegdheid tot het verkiezen van ouderlingen en diakenen en het beroepen van predikanten berustte een aantal jaren bij het kiescollege, bestaande uit de kerkeraad en een aantal gemeenteleden. Meestal koos de ledenvergadering ervoor deze bevoegdheid te laten in handen van de kerkeraad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, in het najaar van 1944, werd de kerk getroffen door granaatinslagen. Hervormd Nieuwvliet had eeuwenlang een eigen predikant. In verband met de geringe omvang van de gemeenten te Groede en Nieuwvliet werden beide predikantsplaatsen met ingang van 1922 gecombineerd. Per 1 juli 1978 kwam de combinatie Oostburg-Schoondijke-Groede-Nieuwvliet-Waterlandkerkje-Zuidzande tot stand. De combinatie telde twee predikantsplaatsen. Oostburg, Nieuwvliet en Zuidzande kregen samen één predikant. De combinatie werd later ontbonden. Begin jaren negentig had Nieuwvliet een pastoraal verband met Oostburg en Zuidzande. Tezamen hadden deze drie gemeenten één predikantsplaats. Sinds ongeveer 1994 heeft Nieuwvliet een quasi-pastoraal verband met Cadzand, Retranchement en Sluis/Sint Anna ter Muiden. Gezamenlijk hebben deze plaatsen één predikant. Het archief van de Hervormde Gemeente te Nieuwvliet uit de periode 1659-1900 werd in 1974 in bewaring gegeven aan het Rijksarchief in Zeeland te Middelburg. In 1988 werd een aanvulling op het archief gedeponeerd over de periode 1828-1976. Archiefstukken jonger dan 50 jaar mogen alleen geraadpleegd worden na verkregen toestemming van de kerkeraad. Bij verwijzing naar dit archief zou bij voorkeur de volgende bronvermelding gebruikt moeten worden: Zeeuws Archief (ZA), archief Hervormde Gemeente Nieuwvliet (HG Nieuwvliet), inv.nr(s)..., daarna verkort als: ZA, HG Nieuwvliet, inv.nr(s)... Literatuur J.G.J. van Booma, Onderzoek in protestantse kerkelijke archieven in Nederland. Handleiding, tevens beknopte gegevens over de geschiedenis van de kerkelijke instellingen, over het kerkelijk archiefrecht en het kerkelijk archiefbeheer. CB-reeks 13 (Den Haag 1994) J.H. van Dale, 'Iets over de stichting van de kerken der hervormden te Zuidzande en te Nieuwvliet, in 1658 en '59', in: Bijdragen tot de oudheidkunde en geschiedenis, inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanderen , dl 3, 209-244 (Middelburg 1858) F. van der Doe en W. de Vries, Inventaris van de archieven der Gemeente Nieuwvliet 1630-1970 (1972) (Oostburg 1995) F. van der Doe, 'Nieuwvliet, van heerlijkheid tot kleine kern', in: Mededelingenblad van de Heemkundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen 104 (december 1995) 4-18