Ga direct naar: Hoofdnavigatie
Ga direct naar: Inhoud
Razzia Amsterdam 20 juni 1943 29 april 2021 8 minuten leestijd

De razzia van 20 juni 1943: het verhaal achter de foto

In het najaar van 1943 wordt Amsterdam 'Jodenvrij' verklaard door de bezetter. Voorafgaand aan deze verklaring vinden nog twee grote razzia's plaats. Op 20 juni 1943 worden 5542 Joden opgepakt en geregistreerd bij het Amsterdamse Olympiaplein, Sarphatipark en het Daniel Willinkplein. Aan de registratietafel op het sportveld van het Olympiaplein staat Henriëtte Polak-Schwarz, met haar zus, dochter en twee neven. 

Janneke Jorna | Netwerk Oorlogsbronnen
Deel dit artikel
olympiaplein
olympiaplein
Medewerkers van de administratie van kamp Westerbork zijn overgekomen naar Amsterdam, en schrijven op het Olympiaplein in Amsterdam Joden in die tijdens de razzia op 20 juni 1943 zijn opgepakt. Dit wordt vastgelegd door NSB-fotograaf Herman Heukels, t.b.v. publicatie in "Storm. Weekblad der Nederlandsche SS". Oorlogsbronnen.nl | Herman Heukels | NIOD
olympiaplein

Familie Polak-Schwarz

Aan de registratietafel staat Sara Emma Paulina Polak-Schwarz (Amsterdam, 18 december 1900 - Amsterdam, 27 februari 1969) met haar tas en jas geklemd onder haar arm, en naast haar licht voorover gebogen en sprekend met de administrateur, haar zus Henriëtte Antoinette Polak-Schwarz (Zutphen, 7 november 1893 - Amsterdam, 12 april 1974). Op de foto rechts naast Henriëtte staat haar dochter Ans (Annie) Leontine Willy Polak (Amsterdam, 21 mei 1924) in verpleegstersuniform. Achter de vrouwen staan de twee zoons van Sara: Johan Polak (12 november 1928 - 25 mei 1992) achter Ans, en Rob Polak (13 november 1925 - 7 december 2020) achter zijn moeder.

Gebeurtenis
Razzia Amsterdam 20 juni 1943

Op 20 juni 1943 werd bij een razzia in Oost- en Zuid-Amsterdam de groep Joden opgepakt die nog in Amsterdam verbleven. Dit gebeurde drie maanden voordat Amsterdam 'Judenrein' verklaard werd. 5542 mensen werden bij de razzia in juni opgepakt, geregistreerd bij het Olympiaplein, Sarphatipark en het Daniel Willinkplein. Vervolgens werden ze per trein naar Kamp Westerbork getransporteerd.

Meer over Razzia Amsterdam 20 juni 1943

Ontsnapping

Ans werkt in het verzorgingstehuis de Joodsche Invalide in Amsterdam, als ze daar op 20 juni 1943 wordt opgehaald. Haar moeder Henriëtte logeert bij haar zus Sara aan het Bachplein 10 en worden hier uit huis gehaald. Gezamenlijk worden ze geregistreerd in de kampadministratie van Kamp Westerbork. Op station Amsterdam Amstel stappen ze samen in de trein naar Kamp Westerbork. Dan scheiden hun wegen wanneer Ans besluit uit te stappen en te vluchten. In haar verpleegstersuniform kan ze ongezien in de menigte verdwijnen. Ans duikt onder in Leiden.

Persoon
Ans Polak

OORLOGSLEVENS | Ans (Annie) Leontine Willy Polak.

Meer over Ans Polak
De Joodse invalide
De Joodse invalide
Gevel van de Joodsche Invalide aan het Weesperplein in Amsterdam (1938).Oorlogsbronnen.nl | Stadsarchief Amsterdam
Organisatie
De Joodsche Invalide

De Joodsche Invalide was een tehuis dat in 1912 werd geopend in Amsterdam. Het bood onderdak aan Joodse bejaarden en mensen met een beperking. Tijdens de Duitse bezetting werden hier ook Joodse kinderen opgevangen die de Hollandsche Schouwburg uit gesmokkeld waren door het verzet.

Meer over De Joodsche Invalide

Onderduik

Ook in onderduik blijft Ans betrokken bij verzetswerk in de Joodsche Invalide. Hier worden kinderen opgevangen die door het verzet zijn gered uit de Hollandsche Schouwburg. Ans loopt daarmee enorme risico's. Ze wordt twee keer gearresteerd, maar weet met behulp van het verzet iedere keer weer te ontsnappen.

Kamp
Hollandsche Schouwburg

De Hollandsche Schouwburg is een voormalig theatergebouw aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam dat vanaf juli 1942 tot 1943 gebruikt werd als verzamelplaats voor de Joden die gedeporteerd werden naar Westerbork of naar Vught. Aan de overkant van de straat was de crèche, waar jonge kinderen werden ondergebracht, en van waaruit honderden kinderen werden gered. Tegenwoordig is de Hollandsche Schouwburg een monument.

Meer over Hollandsche Schouwburg
Leo Polak en Henriette Polak-Scharz links, met Willy Polak en gezin in 1917
Leo Polak en Henriette Polak-Scharz links, met Willy Polak en gezin in 1917
Leo Polak en zijn vrouw Henriëtte Polak-Schwarz links, met Willy Polak en gezin in 1917.Stadsarchief Amsterdam | Atelier Jacob Merkelbach

Vader Leo

Op dat moment is Ans haar vader en Henriëtte's man, Leonard Polak, al overleden. Leo is hoogleraar in Groningen wanneer hij eind 1940 wordt geschorst, een van de anti-Joodse maatregelen. Hier is Leo niet blij mee, hij spreekt zich negatief uit over de Duitsers. De rector magnificus van de Groningse universiteit Johannes Kapteyn geeft dit aan de bezetter door. Hierdoor wordt Leo op 15 februari 1941 gearresteerd.

Hij wordt opgesloten in het Huis van Bewaring in Groningen, het Scholtenhuis, en vanaf 15 maart 1941 gevangen gezet in het Huis van Bewaring in Leeuwarden. In augustus 1941 komt Leo in kamp Sachsenhausen terecht. Op 9 december 1941 komt Leo om het leven in buitenkamp Oranienburg, een steenfabriek waar zware dwangarbeid moet worden verricht, aan interne bloedingen.

Gebeurtenis
Ontslag van Joodse ambtenaren

Het ontslag van Joodse ambtenaren vond plaats op 21 november 1940 bij Verordening no. 137 (1940). Na de Ariërverklaring werden alle Joodse ambtenaren eerst geschorst en vervolgens ontslagen.

Meer over Ontslag van Joodse ambtenaren
Leo Polak in 1925 tijdens zijn bijzonder hoogleraarschap Rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden
Leo Polak in 1925 tijdens zijn bijzonder hoogleraarschap Rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden
Leo Polak in 1925 tijdens zijn bijzonder hoogleraarschap Rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden.Nationaal Archief | Fotopersbureau "Holland"
Persoon
Leonard Polak

OORLOGSLEVENS | Leonard Polak

Meer over Leonard Polak

Zus Henriëtte

Ook de zus van Ans, Henriëtte (Jetteke) Antoinette Regina Polak, haalt de zomer van 1943 niet. Als student medicijnen wordt Henriëtte geraakt door de anti-joodse maatregelen: vanaf 11 februari 1941 zijn de universiteiten verboden voor Joden. Ze raakt betrokken bij het verzet in Groningen en wordt gearresteerd op 5 oktober 1941. Ze komt terecht in dezelfde gevangenis als waar vader Leo Polak eerder zat: het Scholtenhuis. Henriëtte wordt op 2 februari 1942 doorgestuurd naar Kamp Ravensbrück en op 5 oktober 1942 verder naar Kamp Auschwitz. Hier komt Henriëtte op 11 november 1942 om het leven.

Gebeurtenis
Universiteiten voor Joden verboden

Vanaf 11 februari 1941 zijn universiteiten voor Joden verboden.

Meer over Universiteiten voor Joden verboden
Henriette Polak op onbekende datum
Henriette Polak op onbekende datum
Henriëtte Polak op onbekende datum.Oorlogsbronnen | Joods Monument
Persoon
Henriëtte Antoinette Regina Polak

OORLOGSLEVENS | Henriëtte Antoinette Regina Polak

Meer over Henriëtte Antoinette Regina Polak
Kaart van Henriette Polak uit de Joodsche Raad Cartotheek
Kaart van Henriette Polak uit de Joodsche Raad Cartotheek
Kaart van Henriette Polak uit de Joodsche Raad Cartotheek met daarop haar gevangenschap in Ravensbrück en AuschwitzArolsen Archives
Verzetskaart van Henriette Polak met daarop de datum van haar arrestatie
Verzetskaart van Henriette Polak met daarop de datum van haar arrestatie
Verzetskaart van Henriette Polak met daarop de datum van haar arrestatie.Oorlogsbronnen | OVCG/Groninger Archieven

Zus Bettina

Na het overlijden van vader Leo en zus Henriëtte weet oudste zus Bettina een veilige baan voor zichzelf te regelen. Nadat ook Bettina moet stoppen met studeren, ze studeert Kunstgeschiedenis en Archeologie in Utrecht, gaat ze als leerling-verpleegster werken in het Apeldoornsche Bosch. Hier is ze veilig, totdat ontruiming dreigt. Wat er precies gebeurt met Bettina is niet helemaal duidelijk. Ze vertrekt en komt in villa de Biezen in Barneveld terecht. Daar eindigt de bescherming op 29 september 1943 wanneer de Barneveldgroep naar Kamp Westerbork moet. Waarschijnlijk ontsnapt Bettina ook hier weer op tijd.

Organisatie
Barneveldgroep

De Barneveldgroep was een groep prominente joden die door de Duitsers waren vrijgesteld van Arbeitseinsatz en deportatie. Zij werden ondergebracht in kasteel 'De Schaffelaar' en villa 'De Biezen' in Barneveld. Op 29 september 1943 werd de Barneveldgroep toch op transport naar Westerbork gesteld.

Meer over Barneveldgroep
Joodsche Raad Cartotheek kaart van Bettina Polak
Joodsche Raad Cartotheek kaart van Bettina Polak
Joodsche Raad Cartotheek kaart van Bettina PolakArolsen Archives
OORLOGSLEVENS
Bettina Henriette Polak

Bekijk de levensloop van Bettina Polak

Meer over Bettina Henriette Polak
Interview met Ans (Annie) Samama-Polak uit 2017.Joods Cultureel Kwartier | Stichting Joodse Huizen

Moeder Henriëtte

De connecties van moeder Henriëtte Polak-Schwarz redden haar leven en dat van haar dochter Bettina. Wanneer Henriëtte op 20 juni 1943 in Kamp Westerbork terecht komt worden deze meteen in werking gesteld. Henriëtte is erfgename van het geurstoffen bedrijf Polak&Schwarz. Om de anti-joodse maatregelen te omzeilen wordt het bedrijf gerund door niet-Jood Cook Brummer. Het bedrijf maakt surrogaatkoffie, -thee en -suiker en stookt ook sterke drank, om aan de Duitsers te verkopen. Dat blijkt cruciaal.

Henriëtte wordt op 28 juni vrijgelaten uit Kamp Westerbork en ook Bettina weet gevangenschap in Westerbork en deportatie te vermijden met een Sperre. Cook regelt onderduikplekken voor Henriëtte en Bettina. Hierdoor weten zowel Ans Polak, als moeder Henriëtte Polak-Schwarz en zus Bettina Polak in onderduik de bevrijding te halen.

Mens
Cook Brummer

Cook Brummer (Bussum, 2 februari 1900 – Marrakesh, 5 mei 1988) was directeur van de Joodse smaakstoffenfabriek Polak&Schwarz. Als niet-Jood werd hij aan het begin van de Tweede Wereldoorlog aangesteld om zo de arisering te ontlopen. Brummer hielp Henriette Polak-Schwarz, Annie Polak en Bettina Polak onderduiken. Hij hielp ook Joodse medewerkers van de fabriek. Bron: WO2 Biografieën Netwerk Oorlogsbronnen.

Meer over Cook Brummer
bernhard schwarz
bernhard schwarz
Prins Bernhard reikt Zilveren Anjers uit in Paleis op Dam aan Henriette Polak-Schwarz op 26 juni 1970.Oorlogsbronnen | Nationaal Archief | Anenfo | Joost Evers
zaandam
zaandam
De Polak&Schwarz fabriek in Zaandam in mei 1945.Oorlogsbronnen.nl | P.P. de Jong​| Gemeentearchief Zaanstad
Persoon
Henriëtte Polak-Schwarz

OORLOGSLEVENS | Henriëtte Polak-Schwarz

Meer over Henriëtte Polak-Schwarz
De Zaandamse fabriek Polak&Schwarz in de Tweede Wereldoorlog. 4/5 mei comité Zaanstad | Monumenten spreken
Ontvang onze nieuwsbrief
Tweewekelijks geven we je een overzicht van de meest interessante en relevante onderwerpen, artikelen en bronnen van dit moment.
Ministerie van volksgezondheid, welzijn en sportVFonds
Contact

Vijzelstraat 32
1017 HL Amsterdam

info@oorlogsbronnen.nlPers en media
Deze website is bekroond met:Deze website is bekroond met 3 DIA awardsDeze website is bekroond met 4 Lovie awards