Departement van Binnenlandse Zaken

De circulaires, gedurende de bezettingsjaren door het Departement van Binnenlandse Zaken verzonden aan de burgemeesters der onderscheidene gemeenten en de commissarissen der provincies, komen in de verzameling in drie vormen voor: 1. circulaires in het Nederlands, in gestencilde en gedrukte vorm, alsmede enkele tientallen telegrammen; 2. de Duitse vertalingen, in de regel gestencild toegezonden aan de Beauftragten des Reichskommissars en/of de betreffende Generalkommissar; 3. gedrukte exemplaren uit de Samsom-uitgaven.

Het is niet geheel na te gaan in hoeverre de verzameling compleet is, aangezien ook de Samsom-uitgaven slechts een gedeelte van de verschenen circulaires omvatten. Gezien echter de overlapping van de verschillende delen, waaruit de verzameling is samengesteld (collecties van verschillende gemeenten, van Beauftragten des Reichskommissars, van het Generalkommissariat für Verwaltung und Justiz en van het Departement van Binnenlandse Zaken zelf, alsmede de Samsom-edities) kan aangenomen worden, dat zeker meer dan 90% der uitgegane circulaires in de verzameling is ondergebracht. Een uitzondering hierop vormen wellicht de in de jaren 1944 en 1945 verzonden circulaires. De rangschikking geschiedde zuiver chronologisch in 19 mappen. De belangrijkheid van de circulaires varieert zeer sterk. Derhalve ontstond als resultaat van de toegepaste selectie een aantal regesten van ongeveer 8-10% van de circulaires, vervolgens een zeer groot aantal verwijzingen, terwijl een vrij gering percentage volledig onvermeld bleef. Bij de verwijzingen werd zowel de datum van de circulaire als het eraan gegeven nummer en de afdeling van het departement vermeld. De ongenummerde stukken, die, naar hun aard als circulaire, in de verzameling werden aangetroffen, werden als volgt aangeduid: B = Besluiten, Uitvoeringsbesluiten en Beschikkingen (vrij veelvuldig voorkomend); P = Persberichten (slechts enkele stuks); T = Telegrammen (enige tientallen).

In het archief van het Departement van Binnenlandse Zaken zijn drie afzonderlijke gedeelten te onderscheiden: 1. het Departement. a) Circulaires van de secretaris-generaal (afzonderlijk beschreven); b) Beschikkingen en besluiten van de secretaris-generaal; c) Circulaires en correspondentie van de diensten die direct onder het departement ressorteerden, zoals de rijksinspecties voor de Luchtbescherming, de bevolkingsregisters en het krankzinnigenwezen, de Gemachtigde voor de Afstammingsbewijzen en de Radioraad, die tot eind 1940 heeft gefunctioneerd; 2. de Commissarissen der Koningin in de provincies, resp. de Commissarissen der provincies: vnl. circulaires en correspondentie (de circulaires van de Commissaris der provincie Utrecht zijn reeds afzonderlijk beschreven); 3. de gemeenten; in vele gevallen stukken van het kabinet van de desbetreffende burgemeester, bij sommige grotere steden ook stukken van gemeentelijke takken van dienst, met name Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Van twee gemeenten, Brouwershaven en Nieuwveen, is een vrij volledige - elkaar aanvullende - serie circulaires bewaard gebleven. Daarentegen is van een aantal gemeenten, ook grotere steden, weinig of niets aanwezig.

Bij wijze van luchtbeschermingsmaatregel worden stroken kleefband op het raam van een Amsterdamse winkel geplakt.

Aan het archief zijn verder de stukken van het Bureau Afvoer Burgerbevolking, de Rijksdienst van het Nationale Plan en de Inspectie Staatstoezicht op Krankzinnigen toegevoegd, omdat deze diensten eveneens onder het departement ressorteerden. Ook zijn stukken uit de archieven van de Regeringscommissaris voor Hulpverlening aan Rotterdam, de Commissie Burgerbevolking, het Staatstoezicht op de Volksgezondheid, de Rijksinspectie voor de Bescherming van de Bevolking tegen Luchtaanvallen, het Bureau Afvoer Regeringsapparaat en het Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie toegevoegd.