Remonstrants gereformeerde gemeente te Utrecht

Geschiedenis van het archief In het huishoudelijk reglement van 1784 waren regels opgenomen over het bijhouden van en bewaren van de notulen, de reglementen, lidmatenregisters en de financiële administratie. De stukken werden bewaard in de kerkenkist, het kastje van de scriba en het kastje van de boekhouder. Minstens twee kerkenraadsleden hadden een sleutel, zodat nooit iemand in zijn eentje bij de stukken kon. In 1898 werd voor het eerst een lijst van aanwezige archiefstukken opgemaakt. Deze werd in 1916 vernieuwd door ds. W.J. Wegerif. De stukken bevonden zich toen in een 'grote kast' en een 'kleine kast' in de kerkenraadskamer op de Kromme Nieuwegracht. De lijst werd in later jaren aangevuld. In de lijst is ook eenbibliotheekcatalogus opgenomen. Van de bibliotheek bestond al een ouder lijstje, waaruit blijkt dat het grootste deel van de bibliotheek, werken van Johannes Uyttenbogaert en van Petrus Taurinius, een schenking waren van ds. M. Cohen Stuart, predikant bij de Utrechtse remonstranten van 1858-1861, en van H.C. Rogge, bekend kerkhistoricus. Vanaf 1906 was er een bestuurslid speciaal belast met het beheer van het archief en de bibliotheek. In de Geertekerk werd het archief bewaard in het kerkelijk kantoor, waar ook de administratie werd bijgehouden. Het archief van de boekhouder en dat van de diaconie zijn als zelfstandig archief te onderscheiden van het archief van de kerkenraad als geheel. Ook het college van collectanten beheerde zijn eigen archief. Huishoudelijke reglementen, 1784-1959; inv.nr. 453, Aantekeningen voor de samenstelling van een catalogus, 1889, 1916. Literatuur Adriaanse, H.J. e.a., In het spoor van Arminius. Schetsen en studies over de remonstranten in verleden en heden aangebnoden aan prof. G.J. Hoenderdaal ter gelegenheid van zijn 65e verjaardag (Nieuwkoop 1975). Aken, Lucie J.N.K. van, De Remonstrantsche Broederschap in verleden en heden. (Arnhem 1947). Booma, J.G.J. van, Onderzoek in protestantse kerkelijke archieven in Nederland (Den Haag 1994). Boon, G.N.A.M, 'Uit de geschiedenis van de Remonstranten in Utrecht en omstreken', Mededelingen van de Remonstrantse Gemeente (1966) februari, 11-12, en maart, 11-13. Blokker, N. en W.J. Wegerif, Remonstrantsche Gereformeerde Gemeente te Utrecht, 1632-1932. Iets uit het leven der gemeente (Utrecht 1932). J.W. van Brakel, Inventaris van het archief van de Remonstrantse Broederschap, 1619-1982. (Utrecht 1991). Evers, G.A., 'De schuilkerk der Remonstrantsche gemeente in de Rietsteeg en hare bezitting op 't Heilig-Leven.', Jaarboekje Oud-Utrecht (1933) 97 e.v. Graafhuis, A., G.J. Röhner en H.C. Schoonhoven, 'Inventaris van de Remonstrants-Gereformeerde Gemeente te Utrecht', in: Gemeentelijk Archief Utrecht, Gebundelde inventarissen 3 (Utrecht 1973) 39-77. Heering, G.J., L.J. van Holk en W.J. Wegerif, De Remonstrantsche Broederschap, wat zij is en wat zij wil (5e druk; Lochem 1941). Heering, G.J. e.a., De Remonstranten. Gedenkboek bij het 300-jarig bestaan der Remonstrantse Broederschap (Leiden 1919). De Remonstrantse Broederschap 350 jaar (Lochem 1969). Overdracht en bewerking van het archief In mei 1969 is het archief uit de periode 1632-1965 in bewaring genomen door het Gemeente Archief Utrecht om in de daaropvolgende jaren geïnventariseerd te worden door A. Graafhuis, G.J. Röhner en H.Ch. Schoonhoven. De omvang van dit archiefgedeelte bedroeg na inventarisatie 9, 6 m. Het Gemeentearchief Utrecht publiceerde de inventaris in 1973 in het derde deel van de Gebundelde inventarissen. A. Graafhuis, G. J. Röhner en H.C. Schoonhoven, 'Inventaris van de Remonstrants-Gereformeerde Gemeente te Utrecht', in: Gemeente Archief Utrecht, Gebundelde inventarissen 3 (Utrecht 1973). In de loop van de jaren zeventig volgde onverwacht nog een aantal aanvullingen van aanzienlijke omvang uit dezelfde periode. Voor deze aanvullingen werd in 1980 een akte van bewaarneming opgemaakt. Voor bewerking bedroeg de omvang hiervan 22 m. Na selectie bleef hiervan 9 m over. Van de selectie, die vooral het verwijderen van dubbelen betrof, is een selectielijst opgemaakt. De voorliggende inventaris is een volledig nieuwe inventaris voor alle nu in Het Utrechts Archief berustende archiefbescheiden van de Remonstrants Gereformeerde Gemeente Utrecht tot 1971. De beschrijvingen uit de in 1973 gepubliceerde inventaris zijn hierin geïntegreerd. De structuur uit de oude inventaris is daarbij zoveel mogelijk aangehouden. Deze onderscheidt vier hoofdafdelingen: het archief van de kerkenraad, het archief van de boekhouder, het archief van de diaconie en het archief van het college van collectanten. De bouwtekeningen die oorspronkelijk alleen in een bijlage werden opgesomd, zijn nu in de inventaris opgenomen. De in 1973 reeds geïnventariseerde stukken zijn niet opnieuw bekeken of beschreven. Wel heeft hier en daar een redactionele aanpassing plaatsgevonden en is waar nodig een aantal deelbeschrijvingen toegevoegd. De bij het archief bewaarde bibliotheek is opgenomen in de bibliotheek van Het Utrechts Archief, maar blijft wel herkenbaar als zelfstandige collectie. Achter in deze inventaris is in bijlage 2 een transcriptie van de oorspronkelijke cataloguslijst uit 1916 opgenomen. Bijna alle daarin beschreven boeken zijn nog aanwezig. In bijlage 3 treft u een concordans aan, met behulp waarvan u een oud nummer uit de gedrukte inventaris uit 1973 snel in de nieuwe inventaris kunt terugvinden. De inventarisnummers 124, 124b, 173-175, 178, 688, 690 en 692 zijn om redenen van privacy tot 75 jaar na de jongste datum niet openbaar. Organisatie De structuur van de gemeente werd in grote lijnen bepaald door de Wetten van de Remonstrantse Sociëteit, na 1861 het Algemeen reglement van de Remonstrantse Broederschap. Deze lieten de afzonderlijke gemeenten veel ruimte voor eigen invulling. Het huishoudelijk reglement van de gemeente in Utrecht kende in 1784 een kerkenraad met praeses (predikant), scriba (predikant), boekhouder, ouderlingen of opzienders en diakenen. De diakenen voerden een eigen beheer maar moesten rekening aan de boekhouder doen. In navolging van het Algemeen Reglement vervielen in 1880 de termen kerkenraad, ouderling en diaken, en werd er gesproken van een kerkbestuur met leden. De leden konden verschillende functies bekleden, zoals boekhouder, armverzorger of kerkmeester, in later jaren aangevuld met o.a. een lid voor de dienstvervulling, een lid voor de ledenadministratie en een archivaris/bibliothecaris. Sinds 1914 konden ook vrouwen lid worden van het kerkbestuur, dat vanaf 1939 weer kerkenraad werd genoemd. Inv.nr. 111-114, Huishoudelijke reglementen, 1784-1959. De armverzorgers en (een van) de predikant(en) vormden samen het college van armverzorgers (later diaconale commissie), dat het beheer voerde over de diaconie. De mate van betrokkenheid van de boekhouder daarbij wisselde in de loop van de jaren. Vanaf 1959 hoefde nog maar één lid van de diaconale commissie ook lid te zijn van de kerkenraad. De diaconie had eigen rechtspersoonlijkheid en kon daardoor zelfstandig rechtshandelingen plegen, zoals het verwerven van eigendom. De leden van de commissie werden benoemd door de kerkenraad. Een ander college dat door de kerkenraad werd benoemd was het college van collectanten. Inv.nr. 111-114, Huishoudelijke reglementen, 1784-1959. Niet terug te vinden in de huishoudelijk reglementen, maar wel belangrijk voor het gemeenteleven, waren verschillende kringen en clubjes van leden, die regelmatig bij elkaar kwamen, als de Mannenclub, het Remonstrants Vrouwencontact, de Artsenkring en de Sociologische Werkgroep. Daarnaast was de Gemeente ingedeeld in wijken, ieder met een eigen wijkhoofd, dat de contacten met de gemeenteleden levendig moest houden. Vanaf 1958 is er sprake van een kerkelijk kantoor met bijbehorende functionaris (later functionaris algemene zaken genoemd) voor het regelen van de administratie. Daarvóór was dat de taak van de kerkenraadsleden zelf en de koster. Lijst van predikanten Naam en voornamen; Gekomen van en wanneer; Wanneer en op welke wijze de gemeente verlaten Luyt (Lutius, Luytjens), Isaäck Frederick; ?; In 1619 afgezet tegelijk met vijf anderen Ryckewaert (Rijkewaardt), Carolus; 18-10-1631; ( 1650 Monachius, Johannes; 18-10-1631; 1657 emeritus, ( 1660 Zijll (Zylius), Rudolph(us); 18-10-1631; ( 1638 Taurinius, Petrus; 18-10-1639, als proponent; ( 1669 Nijpoort, Richardus; 17-10-1656, als proponent; ( 1693 Engelen, Engelbertus van; Gorinchem, 23-6-1669; ( 1684 Verrijn, Johannes; Hazerswoude, 27-7-1684; 1688 vertrokken naar Amsterdam, ( 1698 Holthenus, Eduard; Alkmaar, 22-11-1688; ( 29-1-1710 Emilius, Isaäcus; Hoorn, 18-9-1693; 11-7-1698 vertrokken naar Amsterdam, ( 1719 Breekhout, Johannes; Nieuwpoort, 27-5-1698; ( 29-10-1710 Lagendaal, Johannes; Noordwijk, 14-5-1710; 9-8-1713 vertrokken naar Rotterdam, ( 1748 Ackersdijck, Theodorus van; Amersfoort, 10-5-1711; januari 1738 dienst neergelegd, ( 1754 Verwer, Petrus; Zevenhuizen, 26-11-1713; 25-6-1714 vertrokken naar Leiden, ( 1731 Hoeven, Theodorus van der; Gouda, 22-7-1714; 7-9-1718 vertrokken naar Rotterdam, ( 1748 Drieberge, Johannes; Noordwijk, 31-10-1718; 27-12-1724 vertrokken naar Rotterdam Westerbaen, Kornelis; Brielle, 5-3-1725; 9-10-1737 vertrokken naar Rotterdam, ( 1774 Zwartendijk, Michaèl; Brielle, 12-11-1737; ( 20-12-1782 Krighout, Jacob; Zevenhuizen, 23-12-1737; 12-8-1739 vertrokken naar Leiden, ( 1770 Bliek, Petrus; Zevenhoven, 30-10-1740; januari 1742 vertrokken naar Amsterdam, ( 1797 Schuyt, Willem; Waddinxveen, 8-4-1742; emeritus ( 1784 Weiland, Pieter; Woerden, 8-3-1783; 19-3-1786 vertrokken naar Rotterdam, ( 1842 Konijnenberg, Jan; Leiden, 19-2-1786; 31-10-1790 vertrokken naar Amsterdam, ( 1831 Stuart, Martinus; Dokkum, 5-12-1790; 13-10-1793 vertrokken naar Amsterdam, ( 1826 Westerbaen, Cornelis Willem; Leiden, 17-9-1793; 1804 vertrokken naar Amsterdam, ( 1832 Teutem, Frederik van; Gouda, 23-9-1804; 1-7-1845 emeritus, ( 1848 Amorie van der Hoeven, Abraham des; Boskoop, 13-7-1845; ( 1848 Vollenhoven, Jan Jacob van; Frederikstad in Sleeswijk, 17-6-1849; 1857 dienst neergelegd, ( 1894 Cohen Stuart, Martinus; Alkmaar, 14-2-1858; 24-5-1861 vertrokken naar Rotterdam ( 1878 Bok, Johannes Willem; Oude Wetering, 10-11-1861; oktober 1868 vertrokken naar Amsterdam, ( 1889 Maronier, Jan Hendrik; Leiden, 27-6-1869; 24-4-1881 vertrokken naar Rotterdam, ( 1920 Bitter, Pierre Henri; 20-1-1882, als proponent; 1-5-1890 dienst neergelegd, ( 1912 Groenewegen, Hermanus Ysbrand; Dokkum, 4-10-1891; 17-9-1893 vertrokken naar Rotterdam, ( 1930 Oort, Heni Lucas; Dokkum, 6-5-1894; ( 1925 Mackenzie, Willem; Alkmaar, 1917; 1924 vertrokken naar Amsterdam Holk, Lambertus Jacobus van; Gouda, 1924; 1931 hoogleraar te Leiden Wegerif, Willem Jan; Dordrecht, 1924; 1933 vertrokken naar Rotterdam Blokker, Nicolaas; Vlaardingen, 1932; 1950 emeritus Koning Johannes Albert de, ; 1933, als proponent; 1953 vertrokken naar de VPRO Gelder, Nicolaas van; Eindhoven, 1948; 1958 dienst neergelegd Dorhout Mees, Anne Cornelia; Eindhoven, 1954; 1958 vertrokken naar Doesburg Knoppers, Willem; Lochem, 1953 Nienhuis, Jacob; Arnhem, 9-3-1958; 24-5-1970 emeritus Overdiep, Willem Jan; Barchem (Woodbroockershuis) 1965 Lijst van boeken De bibliotheek die werd aangetroffen bij het archief is als deelcollectie opgenomen in de bibliotheek van Het Utrechts Archief. Van de bibliotheek is in 1916 een lijst vervaardigd die in de inventaris beschreven is onder inv.nr. 453. Een transcriptie van deze lijst volgt hieronder, aangevuld met enkele beschrijvingen van titels die niet in de lijst voorkomen. De lijst is een onderdeel van een lijst waarin ook archiefstukken werden beschreven en is aangeduid als 'Afdeeling III Stukken van historischen aard'. Transcriptie van de lijst van boeken (1916) in inv.nr. 453 Afdeeling III. Stukken van Historischen aard 1. Betoog der kwaade trouwe van de schrijveren van 't examen des ontwerps van tolerantie omtrent de Kristelijke Gezindheid der Remonstranten, door Cornelius Nazeman 2. Proeve ende Wederlegginghe des Remonstrantschen Catechismi, door Abraham Heydanus 3. Tractaet van 't Ampt en de Autoriteyt eener hoogher Christelicker Overheydt in kerkelijke saeken, Uytenbogaerdt 4. Naerder-bericht en de openinge van de proceduren bij den kerkendienaren enz., door Uytenbogaerdt 5. Gulden brief enz., door Uytenbogaerdt 6. Copye van 't vervolgh enz., door Uytenbogaerdt 7. Copye van zeker verthoogh, door Uytenbogaerdt 8. Noodighe Antwoordt op tegen-vertoogh, 1e deel 9. Noodighe Antwoordt op tegen-vertoogh, 2e deel 10. Redenen, waarom men in goede conscientie met ten Nederlandtschen Contraremonstranten geen gemeenschap houden mag enz., Gedruckt tot Friburch 11. Treffelijcke en bundige verantwoordinge aan Burgemeesters en Vroedschap van Utrecht door Uytenbogaerdt 12. Goed en de Christeijk bescheydt enz 13. Acta en Scripta Synodalia Dordracena enz 14. Den eenigen en de rechten waerom enz 15. Copie van het translaet enz. - met sekere brief 16. Cygnea cantio of leste sang, Uytenbogaerdt 17. Copie van 't derde request enz 18. Oprecht verhael enz., Uytenbogaerdt 19. Publicatie ende interdictie der Stadt Utrecht 20a. Van de onderlinghe verdraegsaemheydt, 1e dl 20b. Van de onderlinghe verdraegsaemheydt, 2e dl., J.C. Taurinus 21. Danckzegginghe en gebedt, Uytenbogaerdt 22. Ghebedt ofte Schriftuerlijcke meditatie, Uytenbogaerdt 23. Onderzoek der Amsterdamsche requesten 24. Der Calvinische Contra-Remonstrantsche factie enz 25. Een nieuw heylighe Ligue-Discoers enz 26. Aenspraeck aan de Professoren tot Leyden 27. Uytwissinghe der schandelicker blamen enz 28. Teghen den glossateur van de gedruckte Sententie 29. Gespreck, dienende tot waerachtige aflegginge enz 30. Antwoordt op de vragen en de voorstellingen enz 31. Authentyck ende Waerachtich verhaal van 'tgundt t'Amsterdam is gepaseert tusschen-enz 32. Eenige brieven tot wederlegginge van sekere grove calomnien tot nadeel der Remonstranten 33. Brief aan zijn Princelycken Excellentie van Oraengien geschreven en ghesonden, van Uytenbogaerdt 34. Requeste der remonstrantsche leeraren, van Uytenbogaerdt 35. Gravamina Classium behoorende ad Synodum enz 36. Een oprechten patriots aensprake enz 37. Response aux articles proposez par quelques Ministres d'Hollande 38. Remonstrantie enz 39. Advys op 't vast stellen van de religie 40. Korte voorlooper teghen d'apologie der Remonstranten 41. Antidote of teghen-gift 42. Replyck der Remonstranten tegen den voorlooper 43. Corte ende naeckte ondeckinghe van den luegen-geest 44. Op-lossinge van de ontrouwigheyt en leughenen den Remonstranten met groot onrecht op-gedicht in 't Monssterken, onlanghs uyt-gestroyt door of voor Daniël Heinsius 45. Sendbrief der Remonstrantsche leeraren 46. Copye van een missive den 2e Aprilis 1619 47. Achabs Biddagh 48. Advertissement, nopende de 5 artyckelen der Remonstranten 49. Vrije aanwijsing der onwaerheyden enz 50. Belijdenisse ofte verklarnghe enz 51. De leere der Synoden van Dordrecht ende Alez 52. Trouhertighe Aenwijsinghe der bedriegelijckheden 53. Copyen van eenighe requesten enz 54. Weegh-schael om in alle billlyckheydt recht te overwegen, de oratie van Dudly Carleton, ambassadeur van de Doorluchtighsten Coningh van Groot Brittannien 55. Wat Wonder-Oudt-Nieuws, enz 56. Naerder openinge gestelt aan de Schouth enz. 't Utrecht 57. Copije van sekeren brief. Ghedruckt in de Mater Salem door Jacobus Taurinus 58. Johannes Uytenbogaerts leven kerckelijcke bedieninge enz. dat is: naekt ende eenvoudig historisch verhaal enz. 2e druk Daarin is op blz. 440 een register van meest alle de schriften en tractaten bij Joh. Wtenboagert. Zal in zijn leven bij verscheydenen occasien uytgecomen en gedruckt 59a. Naemen van de Remonstrantsche Proffessoren en Predikanten en proponenten voorafgegaan door korte aanteekeningen van J. Arminius en zijne navolgeren. Manuscript 80 59b. Vervolg op vorig nommer. Manuscript 60. De Remonstrantsche Broederschap. Overzigt 53 60bis.De Remonstrantsche Broederschap. Overzigt 61. De Remonstrantsche Broederschap. Overzigt 61bis. De Remonstrantsche Broederschap. Overzigt 62. Prins Maurits van Nassau, geenzins de vijand, zijn broeder Frederik Hendrik, de vriend der remonstranten, door Adr. Stolker 63a. Caspar Janszoon Coolhaes, de voorlooper van Arminius en der Remonstranten, 1e deel, door H.C. Rogge 63b. Caspar Janszoon Coolhaes, de voorlooper van Arminius en der Remonstranten, 2e deel, door H.C. Rogge 64. Is de Remonstrantsche Broederschap op 5 Arminiaansche artikelen gegrond?, door Dr. J.W. Bok 65. Abraham. des Amorie van der Hoeven herdacht, door Stuart 66. Een tweetal feestdagen, door J.H. de Ridder 66bis. Een tweetal feestdagen, door J.H. de Ridder 67. Oratio de theologia, door Johannes Tideman 68. Frederikstad aan de Eider, door J. Tideman 69. Dagboekje van Willem de Groot door hem gehouden tijdens de regtspleging van zijn broeder Hugo de Groot, Johan van Oldenbarneveld en rombout Hoogerbeets, door Dr. P. Scheltema 70. Twee breiven van Remonstrantsche bannelingen, H.C. Rogge 71. Abraham. des Amorie. van.de Hoeven, door F.J. Domela Nieuwenhuis 72. Beiträge zur Geschichte der Remonstrantischen. Gemeinde in Frederichstadt 73. De catechetische literatuur der Remonstranten 74. Abraham des Amorie van der Hoeven herdacht, door J. Tideman 75. De remonstrantie en het remonstrantisme, J. Tideman 76. Tweede eeuwfeest van het Semenarium, door A. des Amorie van der Hoeven 77. De Joanne Clerico et Philippo a Limborch, dissertationes duae, door Abraham des Amorie van der Hoeven 78. Belijdenis of verklaring van het gevoelen de Remonstrantsche leeraren 78bis. Belijdenis of verklaring van het gevoelen de Remonstrantsche leeraren 79. Logen-korting. Harminiaansche logentael 80. Censure ofte Oordel van de Professoren tot Leyden 82. Historische aanteekeningen omtrent Frederichstadt 83. Biografische naamlijst van Remonstrantse professoren, predikanten en proponenten, 1e druk 83bis. Biografische naamlijst van Remonstrantse professoren, predikanten en proponenten, 1e druk 83terts. Biografische naamlijst van Remonstrantse professoren, predikanten en proponenten, 2e druk 84. Leven en karakter van Abraham des Amorie van der Hoeven door F.J. Domela Nieuwenhuis 85. Verspreide geschriften van Abraham des Amorie van der Hoeven 86. Gedenkrede bij het 250jarig bestaan van het Seminarium. C.P. Tiele 87. Carolus Niellus, door C.D. Sax Jr 88. Herinneringsrede aan Abraham des Amorie van der Hoeven, door Dr. H.O. Oort 89. Bevestingsrede op 15 Juli 1845, door Abraham des Amorie van der Hoeven 90. De daden vanhet godsbestuur. Kanselrede 13 januari 1861. Cohen Stuart 91. Afscheidsrede 26 Mei 1861, door M. Cohen Stuart 92. Afscheidswoord 6 novem 1868, door Dr. J.W. Bok 93. 25 jarige Evangelie bediening, door J.H. Maronier 94. Afscheidsrede 24 April 1881, door J.H. Maronier 95. Gedenkboek bij het 300jarig bestaan der Remonstrantsche. Broederschap 96. De Kerk als maatschapelijk geweten, door prof. G.J. Heering 97. Feestgezangen bij gelegenheid der inwijding van het nieuwe kerkgebouw 96bis. De kerk als maatschappelijk. Geweten Bedenkingen tegen prof. Heering, door L. Nederburgh 98.De Beteekenisch der kerk in Vrijzinnige Kring, door H.L. Oort 99. De moderne mensch en de kerk, door Ds. W. Mackenzie 100. De tien geboden, door Dr. H.L. Oort 101. Het Onze Vader, door Dr. H.L. Oort 102. Goede raad aan jonge lieden, vertaald door Dr. H.L. Oort 103. Het jaar rond, door Dr. H.L. Oort en Dr. W.M. Mackenzie 104. Het ontoegankelijk licht, door Dr. L.J. van Holk 105. Parsifal, door dr. L.J. van Holk 106. De ondergang van het Avondland door dr. L.J. van Holk 107. De kostbare parel, door dr. L.J. van Holk 108. Eenige historisch personen 109. Vijf werkjes van resp. N. Grevingtehoven, Henricus Slatius, J. Utenbogaard, A. Roovius en S. Episcopius 110. De Heilige Wake, door Dr. L.J. van Holk 111. Cantate voor het 2e eeuwfeest van het Seminiarium 112. De onschuld der Remonstranten 113. Rouwpreek, van J.J. Wetstein 114. Een drietal oude schrifturen en twee teekeningen uit de histoiren der Rem. Broederschap 115. Drie eeuwen kerkgescheidenis, door dr. U.C. Diferee 116. De Remonstrantie 1610-1910, door dr. U.J. Groenewegen 117. -- 118. -- Boeken die niet in de lijst beschreven zijn Het boek der psalmen; nevens de gezangen, by de hervormde kerk in gebruik: allen, volgens de gewoone zanwyzen opnieuw in deichtmaat gebragt door een kunstgenootschap onder de zinspreuk Laus Deo, salus populo. Te Amsteldam, by Pieter Meijer, vooraan op den Vygendam, MDCCLXI. [1761] Geschichte und wesen der Remonstrantischen Bruderschaft. Friedrichstadt a/d Eider, 1965 Remonstrants gereformeerde gemeente te Utrecht Geschiedenis van de Remonstranten In 1610 boden 44 predikanten aan de Staten van Holland en West-Friesland de zogenaamde 'Remonstrantie' aan. Hierin maakten zij hun bezwaren kenbaar tegen de bestaande confessie en de Heidelbergse Catechismus. De Remonstrantie was tegelijkertijd een verweer tegen de opvattingen van Franciscus Gomarus over de goddelijke uitverkiezing en een onderschrijving van de meer rekkelijke opvattingen van Jacobus Arminius. De opsteller was Johannes Uyttenbogaert, van 1584-1589 predikant te Utrecht, en sinds de jaren negentig aanhanger van de leer van Arminius. Tijdens de synode van Dordrecht in 1619 werden de remonstrantse opvattingen veroordeeld. Remonstrantse predikanten werden vanaf dat moment vervolgd en gingen veelal in ballingschap of werkten ondergronds. In Antwerpen werd nog in hetzelfde jaar de Remonstrantse Broederschap opgericht. Na de dood van prins Maurits in 1625 werd het klimaat soepeler en konden de remonstranten tamelijk ongestoord hun gemeenten opbouwen. J.G.J. van Booma, Onderzoek in protestantse kerkelijke archieven in Nederland (Den Haag 1994) 147-148. Geschiedenis van de Remonstrants Gereformeerde Gemeente te utrecht en haar kerkgebouwen Het officiële oprichtingsjaar van de Remonstrants Gereformeerde Gemeente te Utrecht is 1632. Uit dat jaar dateren de eerste vaste predikantsplaats en de eerste kerkenraadsnotulen. In de decennia daarvoor hadden echter ondergronds ook al remonstrantse samenkomsten in Utrecht plaats. In de jaren twintig kwamen de remonstranten afwisselend samen in woonhuizen aan het Janskerkhof, het Pieterskerkhof, de Breedstraat en de Oudegracht. In 1629 werd er een huis gekocht aan de Lange Rietsteeg, dat als kerk werd ingericht. Het transport vond plaats op naam van een particulier, maar blijkens een verklaring uit 1649 in werkelijkheid ten behoeve van de Remonstrantse Gemeente. De remonstranten bleven tot 1807 van het kerkgebouw aan de Lange Rietsteeg gebruik maken. In de loop van de tijd vonden enige uitbreidingen en verbouwingen plaats. Vanwege de plannen voor de bouw van een paleis voor Lodewijk Napoleon tussen de Drift en de Wittevrouwenstraat moest het gebouwtje toen echter worden verkocht. In ruil daarvoor kreeg de Remonstrantse Gemeente de beschikking over de kapel van het voormalige St. Hiëronymusklooster aan de Kromme Nieuwegracht. De nieuwe kerk werd in 1809 ingewijd. Tussen 1883-1886 vond er een ingrijpende verbouwing plaats, waarbij de kerk haar huidige neo-byzantijnse uiterlijk kreeg. Dit gebouw staat tegenwoordig bekend als het zalencentrum 'Ottone'. In 1955 werd het gebouw verkocht aan het Apostolisch Genootschap. Een jaar daarvoor had de Remonstrantse Gemeente de tot ruïne vervallen en met sloop bedreigde Geertekerk verworven, voorheen eigendom van de Nederlands-hervormde kerk. Tussen 1954 en 1956 werd dit dertiende-eeuwse kerkgebouw met grote financiële bijdragen van de remonstrantse gemeenteleden gerestaureerd. Tot op de dag van vandaag is de Geertekerk het middelpunt van het gemeenteleven gebleven. Het kerkgebouw wordt ook verhuurd aan derden, en heeft daardoor in de afgelopen jaren in Utrecht tevens een goede naam verworven als concertzaal. N. Blokker en W.J. Wegerif, Remonstrantsche Gereformeerde Gemeente te Utrecht, 1632-1932. Iets uit het leven der gemeente (Utrecht 1932). Lidmaatschap In tegenstelling tot de Nederlands-hervormden kennen de remonstranten geen belijdenis, omdat ze niet in onveranderlijke dogma's geloven. Ze kennen wel een beginselverklaring. Deze is in de loop der eeuwen af en toe aangepast, al bleef de strekking hetzelfde. Zij luidt sinds het begin van de twintigste eeuw: 'De Remonstrantse Broederschap is een geloofsgemeenschap die, geworteld in het evangelie van Jezus Christus en getrouw aan haar beginsel van vrijheid en verdraagzaamheid, God wil eren en dienen'. Wie lid wil worden, moet de beginselverklaring onderschrijven. Voor diegenen die niet de beginselverklaring willen onderschrijven, maar zich wel betrokken voelen en geregeld aan het gemeenteleven deelnemen, bestaat de mogelijkheid om vriend te worden en als zodanig te worden ingeschreven. Inv.nr. 112-115, Huishoudelijke reglementen, 1916-1959. Tot de Remonstrants Gereformeerde Gemeente Utrecht behoorden ook de remonstranten uit naburige gemeenten als: Baarn, De Bilt, Bilthoven, Bunnik, Culemborg, Doorn, Driebergen, Harmelen, Hilversum, Houten, Maartensdijk, Maarssen, De Meern, Nieuwegein, Vianen, Vleuten, Zeist, e.a. Het betreft door de jaren heen niet steeds dezelfde gemeenten. Soms kwam er een gemeente bij en soms ging er een gemeente af. Voor het pastoraal werk in deze gemeenten werden in de loop van de twintigste eeuw regelmatig hulppredikanten ingezet. Inv.nr. 112-115; Blokker en Wegerif, Iets uit het leven [16]. In 1810 beleefde de gemeente een dieptepunt, toen er nog slechts twintig leden waren. In de loop van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw zette zich een flinke groei door, van 160 leden in 1875, tot 950 in 1904 en 1400 in 1932. Het hoogtepunt lag eind jaren veertig met 1570 leden. Daarna zette een daling in. In de jaren vijftig en zestig schommelde het aantal leden rond de 1400. Omdat ondertussen de vergrijzing had toegeslagen, werden de verwachtingen voor de toekomst wel somberder. Mede daarom werd eind jaren zestig meer samenwerking gezocht met de doopsgezinde gemeente in Utrecht en met de vrijzinnig hervormden van de Leeuwenberghkerk. Blokker en Wegerif, Iets uit het leven [7]; inv.nr. 107-108, Jaarverslagen van het kerkbestuur, 1886-1969.