Nieuwe Passageulepolder, 1647-1941

Inleiding De Nieuwe Passageulepolder heeft een oppervlakte van circa 853 hectare en behoort tot de afwateringsgebieden Cadzand en Nol Zeven. In de polder liggen de buurtschappen Ponte, Pyramide en Kapitalen Dam. Wateren in de polder zijn de Linieput en de Linie of Passageule. Met ingang van 1 januari 1942 werd de polder opgenomen in het Waterschap Het Vrije van Sluis en maakte daarin deel uit van het district IJzendijke. De Passageule (Passegeule, Linie of Passageule) is een water gelegen in West Zeeuws-Vlaanderen. In zijn huidige vorm is het in de Nieuwe Passageulepolder gelegen. 'Geul' betekent smal en 'pas' betekent nauwe doorgang van de zee tussen twee gedeelten land. De Passageule scheidde de Dierkensteenpolder van de Sint Margriet- en de Sint Jorispolder. Volgens de Zeeuwse encyclopedie ontstond de Passageule op het moment dat tussen de Dierkensteenpolder en de Sint Margriet en Sint Jorispolder in 1404 vermoedelijk de 'waardijk' bezweek, waardoor een geul ontstond die bij de latere herdijking niet weer in de polders kon worden opgenomen. Na overstroming van de Passageulepolder aan het eind van de zestiende eeuw, waarna de Passageulepolder in kleinere oppervlakten werd bedijkt, ontstond de Nieuwe Passageule. Het niet opnieuw bedijkte deel van de Passageule werd in de zeventiende eeuw benut als verdedigingslinie, de Passageule-linie. Dit opengebleven deel liep vanaf het Coxyse Gat in het westen tot IJzendijke in het oosten. Tot de Linie behoorden de schansen de Drie Gaten, het Vrije, Middelburg, Konstantinopel, Turkeije en de Jonkvrouwenschans. In 1622 werd de Brandkreek gegraven, die het Haantjesgat met de oostelijke Passageule verbond. De Passageule-linie had veel van verzanding te lijden. Er werd een plan ontworpen en in 1735 werd onder leiding van ingenieur Wildschut door de Zuiddieppolder een kanaal gegraven tot verdediging van het land en om de verbinding tussen het Zwin en de Braakman te herstellen. Het werd een Linie van Defensie, vandaar dat men de Passageule ook wel aanduidde als de Linie. In 1769 werd de Passageulekreek op vele plaatsen volgens het plan van Wildschut in een meer rechte lijn doorgetrokken. Men legde de Kapitalen Dam en de Bakkersdam aan, met het doel om door uitschuring van het water de Linie te vergroten, echter tevergeefs. Deze linie heeft nimmer aan het doel om het land tegen invallen van het buitenland te beschermen, beantwoord. In 1708 kwamen de Fransen bij Turkije zonder slag of stoot over de Linie, aangezien de troepen van de staat de stelling onverdedigd hadden achtergelaten. In 1794 viel men op drie punten tegelijk aan, maar de troepen braken na enige uren bij Turkije door de Linie. Ook in het jaar 1747 scheen de Linie geen al te groot beletsel op te leveren. In 1523 werd de Passageulepolder bedijkt. De oppervlakte bedroeg 1300 gemeten. De stad Brugge betaalde de drooglegging van 72 à 73 gemeten. Brugge had bijzondere belangstelling voor deze polder in verband met eventuele afsnijding van de waterafvoer naar de Brugsche Vaart ten noorden en noordwesten van de Passageulepolder. Reeds in 1502 waren er plannen tot bedijking van de schorren van de Passageule. Brugge had deze plannen weten tegen te houden tot na de openstelling van de Brugsche Vaart (1516). De Brugsche Vaart was de verbinding van Coxyde ten westen van Oostburg naar de Passageule. De polder bevatte 12 beginnen. Het smalle gedeelte tussen de polder van Sint Margriet en de Sint Jorispolder enerzijds en de Dierkensteenpolder anderzijds heette de 'Hals'. De kreek die in deze 'Hals' lag was een overblijfsel van de Passageule. Door militaire inundatie overstroomde in 1570 en 1586 de polder. In 1609 werd hij op kleinere schaal bedijkt door Jacob Cats. Militaire inundatie vond opnieuw plaats aan het einde van het Twaalfjarig Bestand (1609-1621). Herdijking van de polder vond plaats in 1650 (Oude Passageulepolder noordelijk deel (1650), 1711 (Oude Passageulepolder zuidelijk deel), 1722 (Van de Bekepolder) en in 1786-1788 (Nieuwe Passageulepolder). Wilderom vermeldt dat de Passageule aan de oostzijde (daar genoemd het Zuiddiep) in 1688 werd ingepolderd (Groote Zuiddiepepolder). In 1735 polder werd een nieuwe geul, bedoeld als defensielinie, van de Passageule naar de Braakman gegraven. Men probeerde de verbinding tussen Zwin en Braakman open te houden, maar de Passageule slibde dicht. Door het leggen van de Kapitalen Dam aan de oostzijde en de Bakkerdam aan de westzijde ontstond in 1786/1788 de Nieuwe Passageulepolder. In de dammen werden suatiesluizen gebouwd.