August C.J. Commissaris, 1897 - 1957 > Augustinus C.J. Commissaris, 1897 - 1957 > Aantekeningen over Noord-Brabantse kloosterorden, 1952

R.-K. Bisdom Haarlem > Oorlog en oorlogsdreiging > Tweede Wereldoorlog > Stukken betreffende kloosterorden en niet-commerciële verenigingen, 1941-1942

De geïnterviewde maakt deel uit van de ervaringsgemeenschap van kloosterzusters (de Tilburgse Zusters van Liefde) die ondanks een gedeelde kloostercultuur (vaste dagorde en tijdstippen voor alles, vaste zwijguren en stipte gehoorzaamheid) in de verschillende huizen van de congregatie de oorlog verschillend hebben beleefd. Grada Josephina van Bergen, kloosternaam Catharino, geboren 20-01-1918 Deel 1 00:01:06 – Zuster Catharino vertelt over haar jeugd als achtste kind uit een boerengezin van twaalf uit Oss 00:04:01 – Ze krijgt roeping op haar twintigste, trad in in 1939 en vertelt over de twijfel die af en toe opstak 00:07:58 – Het uitbreken van de oorlog tijdens haar noviciaat in het moederhuis in Tilburg en de schuilkelders die al waren ingericht voor de verschillende groepen in het klooster. 00:12:01 – Iedereen had een eigen vluchtzak 00:13:59 – Het vluchten naar de kelder, de angst als er vliegtuigen overkwamen 00:16:56 – Geen contact met familie; weinig praten met medezusters over persoonlijke zaken 00:21:55 – Niet praten over angst; geen radio 00:28:59 – Meer gebeden vanwege oorlog 00:32:59 – Er werd in het moederhuis illegaal geslacht 00:33:58 – Zuster Catharino wordt naar de Molstraat in Den Haag verplaatst, waar ze keukenzuster wordt Einde deel 1 Deel 2 00:01:01 – Ze vertelt over de honger in Den Haag 00:03:00 – Er waren wel geheime voorraden, maar die werden niet aangesproken 00:04:00 – De moeder-overste werd bang voor ontdekking en liet de voorraden uitdelen aan ouders van leerlingen, terwijl de zusters echt honger leden. Zuster Catharino wist ervan maar mocht niets zeggen. 00:15:56 – Ze vertelt over de angst voor de V1’s en het leven in de schuilkelders met de weeskinderen 00:25:01 – Ze wordt verplaatst naar Geertuidenberg en ziet tijdens de treinreis hoe Rotterdam in puin ligt. 00:26:59 – In Geertuidenberg maakt ze beschietingen mee. Tijdens de gevechten rond de bevrijding moeten ze met honderden mensen in de kelders schuilen. Geïmproviseerd ziekenhuis in de kelder, veel vluchtelingen uit de dorpen Hank en Dussen. 00:35:01 – Ze vertelt over het koken met geïmproviseerde middelen voor zoveel mensen. 00:38:51 – Bevrijding – dansend over straat. Einde deel 2

Aantekeningen uit het bij toeval gevonden dagboek van een non (waarvan de naam niet te achterhalen is) over het laatste oorlogsjaar in het Sint Franciscusklooster te Oudewater. Deel 2 begint op bevrijdingsdag 5 mei en loopt door tot 15 juni wanneer zij haar dagboek besluit

De geïnterviewde maakt deel uit van de ervaringsgemeenschap van kloosterzusters (de Tilburgse Zusters van Liefde) die ondanks een gedeelde kloostercultuur (vaste dagorde en tijdstippen voor alles, vaste zwijguren en stipte gehoorzaamheid) in de verschillende huizen van de congregatie de oorlog verschillend hebben beleefd. M.C. van de Laar, kloosternaam Julia, geboren 30-01-1919 Deel 1 00:00:17 – Zuster Julia vertelt over haar familieachtergronden in een groot boerengezin in Liempde waar iedereen moest meehelpen. 00:05:00 – Ondanks de aanvankelijke bezwaren van haar vader trad ze in 1939 in het klooster. Ze vertelt over de treinreis naar Amsterdam, waar ze in 1941 als 22-jarige kwam te werken in bejaardentehuis Sint Jacob aan de Plantage Middenlaan, waar Duitse inkwartiering was. 00:07:03 – Ze vertelt over het uitdelen van eten in de gaarkeuken. 00:09:05 – Over de schaarse middelen om te koken voor vijfhonderd mensen. 00:13:06 – Ze vertelt over een jong joods echtpaar dat in de kelder ondergedoken zat en hoe ze dat ontdekte. 00:15:06 – Het gesprek gaat even terug naar 1940, over het uitbreken van de oorlog in het Tilburgse moederhuis en in Aarle-Rixtel, waar zuster Julia ook nog drie maanden is geweest. Ook komt opnieuw de treinreis naar Amsterdam ter sprake. 00:19:01 – Ze vertelt over het ontdekken van de joodse onderduikers en hoe zij als enige voor hen kwam te zorgen. Alleen zij en de overste wisten van hun aanwezigheid. Over de spanning of ze niet ontdekt zou worden als ze hen eten bracht of hen hielp ’s avonds te douchen. De aanwezigheid van Duitsers in huis maakte dat extra gevaarlijk. 00:23:02 – Na de bevrijding kwam het echtpaar haar elke week een grote doos chocola brengen, die ze niet afgaf aan moeder-overste, maar aan haar medezusters. 00:26:04 – Door haar zorg voor de onderduikers kon ze nooit met de andere zusters eten of recreëren. 00:30:06 – Haar dagtaken in de keuken in tijden van schaarste en hongersnood en het uitdelen van eten uit de gaarkeuken. 00:34:00 – Over lange rijen mensen die ze vanuit het klooster zag bij station Muiderpoort die op transport naar Duitsland moesten en over het schreeuwen dat ze soms hoorde vanuit de Hollandsche Schouwburg. 00:42:00 – Ze vertelt over het gebrek aan contact met thuis, maar dat daar ook onderduikers waren en ook Duitsers, waartegen haar vader haar zussen ’s nachts moest beschermen door wacht te houden op de trap. 00:43:01 - Einde deel 1. Deel 2 00:00:40 - Ze vertelt over het gebrek aan contact met thuis, maar dat daar ook onderduikers waren en ook Duitsers, waartegen haar vader haar zussen ’s nachts moest beschermen door wacht te houden op de trap. 00:04:10 - over de kou tijdens de Hongerwinter. 00:09:05 - over de kloosterlijke dagorde en over haar zwijgen tegen de andere zusters over de onderduikers. Zuster Julia heeft er ook na de oorlog met maar heel weinigen over gepraat; wel met haar vader. 00:14:01 – Ze vertelt over het contact met het Joodse echtpaar, tijdens en na de oorlog. 00:16:03 – Ze vertelt over de Duitsers in huis en de angst die dat gaf. 00:18:38 – Over de invloed van de oorlog op haar geloof. Door haar werk en de zorg voor de onderduikers kon ze vaak niet bij de vespers zijn, dat heeft ze ook later niet gedaan. 00:26:30 – Zuster Julia vertelt over de bevrijding en over hoe ze het aan het ondergedoken echtpaar ging vertellen. Over hun vreugde en de omhelzingen. 00:35:00 - Ze voelde zich niet eenzaam, want ze was heel erg betrokken bij het joodse echtpaar. Zij waren haar belangrijkste gesprekspartners tijdens de oorlog, en zij voor hen. 00:40:39 – einde deel 2.

Bevat meerdere foto's

Archief 7394: A.M.J. Schutijser te Koudekerke, 1910-2003 > Inventaris > Genealogie Schutijser (1982) > Stukken betreffende tot kloosterorden toegetreden familieleden, 1916-2003. 6 omslagen > J.P. Schutijser (Sjef, pater Theobold), 1922-1988

Van 1942 tot de bevrijding zorgde zuster Julia voor een Joods echtpaar dat zat ondergedoken in de kelder van bejaardentehuis Sint Jacob in Amsterdam. Behalve moeder-overste wist niemand van de onderduikers af. Tussen zuster Julia en het Joodse stel ontstond een vriendschap, die ook na de oorlog standhield. Elke week kwam het echtpaar Julia een grote doos chocola brengen die zij, tegen de regels in, niet afgaf maar uitdeelde. In dit project zijn acht kloosterzusters geïnterviewd. Hen is gevraagd welke gevolgen de oorlog had voor hun relatief besloten en volgens een strikte dagorde georganiseerde gemeenschap. Tot nu toe overheerst het beeld van de ‘ideale, want opofferingsgezinde oorlogszuster’. Maar uit de interviews blijkt dat sommige zusters, al dan niet gedwongen, de bezetter ook hebben geholpen. Niet iedere zuster kon daar even makkelijk mee omgaan. De verhalen maken zichtbaar dat zusters ook een rol speelden in de opvang van vluchtelingen, (Joodse) onderduikers en gewonde soldaten. De spanningen die dit met zich mee bracht in deze besloten zustergemeenschappen blijft niet onbesproken.

De geïnterviewde maakt deel uit van de ervaringsgemeenschap van kloosterzusters (de Tilburgse Zusters van Liefde) die ondanks een gedeelde kloostercultuur (vaste dagorde en tijdstippen voor alles, vaste zwijguren en stipte gehoorzaamheid) in de verschillende huizen van de congregatie de oorlog verschillend hebben beleefd. Anna Maria Nieuwboer, kloosternaam Nicolina, geboren 06-01-1920 Deel 1 00:00:27 – Zr. Nicolina vertelt over haar familieachtergronden en over de tijd dat ze de kweekschool van de zusters van Liefde in Oerle volgde en daar ook nog enige tijd lesgaf. 00:07:00 - In Oerle maakte ze als onderwijzeres het uitbreken van de oorlog mee. 00:12:38 - Tijdens haar noviciaat in Tilburg merkte ze weinig van oorlog. 00:17:00 - Pas achteraf hoorde ze dat er joodse zusters waren die door het bestuur speciaal naar het moederhuis werden gehaald. 00:19:30 - In 1943 werd ze naar Amsterdam verplaatst om les te geven aan de Piusschool aan de Prinsengracht. Op de heenreis smokkelde ze geld mee in haar habijt, bestemd voor Amsterdam. 00:26:50 - Sommige zusters kregen hongeroedeem en ook TB als gevolg van de honger. De Piuscommuniteit was een grote communiteit van zo’n tachtig zusters, voor wie er onvoldoende eten was. Over lichamelijke problemen werd echter niet gepraat. 00:27:59 - Vanuit haar kloosterraampje was zuster Nicolina ooggetuige van een afrekening op de gracht: Duitsers die een verzetsgroep neerschoten. 00:31:00 - Op school moesten de zusters kinderen opvangen die gedwongen getuigen waren geweest van executies op het Weteringplein. 00:35:02 - Toen het eten steeds schaarser werd, moest zij als jonge zuster met een medezuster na school met een fiets op pad om eten te vragen bij de boeren in de polder. Regelmatig werd hen dat geweigerd omdat men aan hun habijt direct kon zien dat ze katholiek waren en dus niet van ‘onze eigen gezindte’. Door de honger kregen zeker zeven zusters hongeroedeem. De overste besloot de jongere zusters meer te geven dan de ouderen, wat spanningen opleverde. Door het silentium en de onderlinge zwijgcultuur kon daar niet over gesproken worden. 00:40:33 einde deel 1 Deel 2 00:01:01 – Ze vertelt hoe ze aan haar kloosternaam is gekomen. 00:02:30 - Toen het eten steeds schaarser werd, moest zij als jonge zuster met een medezuster na school met een fiets op pad om eten te vragen bij de boeren in de polder. Regelmatig werd hen dat geweigerd omdat men aan hun habijt direct kon zien dat ze katholiek waren en dus niet van ‘onze eigen gezindte’. Door de honger kregen zeker zeven zusters hongeroedeem. De overste besloot de jongere zusters meer te geven dan de ouderen, wat spanningen opleverde. Door het silentium en de onderlinge zwijgcultuur kon daar niet over gesproken worden. 00:06:00 - Met de moeder overste hadden ze het getroffen, die kwam uit de Jordaan en was naar Nicolina’s zeggen ‘een echte zakenvrouw’, die via ruilhandel allerlei spullen wist te krijgen. Ook liet de overste liet de luiken van de zolder openstaan, zodat bij razzia’s halfjoodse buurjongens over de daken het klooster in konden vluchten. 00:14:05 – Ze vertelt over de onderlinge sfeer in het klooster. 00:16:05 – over het gebedsleven, dat zoveel mogelijk gewoon doorging. Ook het schoolleven ging door, al waren er wel spanningen rond een NSB-leerling of een kleindochter van een Joodse vrouw. De ouders van het meisje waren weggevoerd. 00:27:01 – Ze vertelt dat ze bij de kinderen de gevolgen kon merken van het voedseltekort. 00:29:03 – Ze vertelt over het brandstoftekort en hoe oudere zusters toch per se in de onverwarmde kapel wilden bidden, en daar een longontsteking opliepen. 00:37:01 – Nogmaals over de honger, en hoe oudere zusters soms minder kregen dan de jongere; daarover ontstond onderling soms wrijving. 00:39:10 - einde deel 2 Deel 3 00:00:00 – Ze vertelt hoe weinig contact er was met de andere huizen van de congregatie. 00:06:03 – Onderling wisten de zusters weinig van elkaars familieachtergrond, maar in de oorlog was het soms moeilijk, want men dacht ook veel aan thuis en hoe het daar zou gaan. 00:07:56 - Op Bevrijdingsdag maakte ze mee dat er vanuit een hotel nog Duitsers begonnen te schieten. 00:10:04 – Ze vertelt hoe langzamerhand geëvacueerde kinderen terug naar school kwamen. 00:15:59 – Ze vertelt over haar geloof tijdens de oorlogsjaren. Ze vroeg zich soms af waarom God de oorlog kon toelaten. 00:28:40 – Einde deel 3.

Bevat meerdere foto's

Bevat meerdere foto's

De geïnterviewde maakt deel uit van de ervaringsgemeenschap van kloosterzusters (de Tilburgse Zusters van Liefde) die ondanks een gedeelde kloostercultuur (vaste dagorde en tijdstippen voor alles, vaste zwijguren en stipte gehoorzaamheid) in de verschillende huizen van de congregatie de oorlog verschillend hebben beleefd. Zuster Bernadette komt uit een Zuid-Limburgs mijnwerkersgezin en trad in 1938 in bij de Zusters van Liefde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte ze als leerling-verpleegster in het Elisabethziekenhuis in Tilburg, waarvan een groot deel door Duitsers werd ingenomen vanaf het uitbreken van de oorlog t.b.v. hun gewonden. Deel 1 00:00:49 - Introductie: naam, geboortedatum. 00:01:56 - Gezinsomstandigheden en jeugd. 00:04:36 - Roeping na in Heerlen gewerkt te hebben. 00:06:45 - Intrede in Tilburg. 00:07:53 - Het uitbreken van de oorlog; een patiënt voorspelde de komst van de Duitsers. 00:11:05 - De komst van de Duitsers in het ziekenhuis en de evacuatie van patiënten om plaats te maken voor gewonde militairen. 00:14:44 - De indeling van het ziekenhuis, dat voor het grootste deel door de Duitsers werd bezet. 00:16:30 - Beschrijving van de situatie in de kelders, waar men in geval van nood schuilde. Patiënten die konden lopen, gingen ook naar de kelders, maar de Duitsers niet. 00:18:54 - De Duitsers in het ziekenhuis. Omdat zuster Bernadette Duits sprak, ging ze deels in de spreekkamer werken, zodat ze meer contact met Duitse officieren had dan gewoon - zo moest ze ontbijt en middageten voor hen verzorgen. 00:23:57 - Een incident op de afdeling: de Duitse secretaresses waren niet tevreden met hun ontbijt, maar werden door een Duitse officier weggestuurd. 00:29:18 - Het contact met de Duitsers op de ziekenzalen. 00:32:29 - Een vraag over persoonlijk gesprekken met Duitsers. Zuster Bernadette had die eigenlijk niet; daar werd ook voor gewaarschuwd. Ook beschrijft ze een incident met een Nederlandse functionaris die de kerkklok van het ziekenhuis mee wilde nemen om om te smelten; zuster Bernadette wist dit te voorkomen door de man te overtuigen dat de klok te klein was om van nut te zijn. 00:37:11 - Duitse tekens in en voor het ziekenhuis. Zuster Bernadette kan zich geen swastika symbolen herinneren; wel waren er portretten van Hitler op de Duitse afdelingen. 00:38:24 - Vragen over onderduikers. Die waren er wel, maar zuster Bernadette had er zelf niet veel mee te maken. Einde deel 1 Deel 2 00:00:36 - Zuster Bernadette vertelt waarom ze haar kloosternaam gekozen heeft. 00:01:48 - Het interview gaat verder over onderduikers, o.a. het aantal en hun achtergrond ervan. Ook vertelt ze over de manieren waarop de Duitsers probeerden onderduikers te vinden in het ziekenhuis. 00:04:23 - Het ziekenhuis was met het rode kruis gemarkeerd, om oorlogsschade te voorkomen. 00:05:16 - De meeste Duitsers in het ziekenhuis waren bang of kwaad over de oorlog. Ze vertelt over een incident toen ze bij de keel gegrepen werd door een getraumatiseerde soldaat. 00:08:38 - De werkverdeling van de zusters. Een incident, waarbij een zuster werd afgevoerd naar Breda, komt ter sprake. 00:10:07 - De gebruikelijke dagorde. 00:14:40 - Het gebedsleven in de oorlog en de aanwezigheid van priesters onder de Duitsers, die ook gewoon in de kapel kwamen (maar niet de mis deden). 00:16:07 - Hoewel het silentium werd gehandhaafd tijdens het eten, was er toch tijd om met andere zusters te praten, o.a. over de oorlog. 00:19:16 - Het overlijden van haar moeder, waar ze, door de strenge kloosterregels, niet bij kon zijn. 00:20:18 - Het contact met familie tijdens de oorlog. Via de telefoon en bezoeken kon dit doorgaan. 00:23:06 - De moeder overste van het klooster hield veel voorraden achter, en kon zo veel mensen (waaronder familie van kloosterzusters) van voedsel voorzien. 00:25:31 - Het overlijden van de moeder-overste tijdens de oorlog; de Duitsers wilden graag bij haar begrafenis zijn, maar de zusters wisten dit te voorkomen. 00:27:26 - De nieuwe moeder overste komt aan bod, evenals Dolle Dinsdag, toen de Duitsers Tilburg evacueerden. 00:28:53 - Vragen over de voedselsituatie in het klooster. Honger was er niet echt. 00:31:49 - Bezoeken van eminente personen aan het ziekenhuis. Zuster Bernadette vertelt vooral over het bezoek van koningin Juliana, maar kan zich van de visites van Himmler en Seyss-Inquart niet veel meer herinneren. Einde deel 2 Deel 3 00:00:29 - De tijd direct na het vertrek van de Duitsers. Voedsel en en andere voorraden waren nog steeds schaars, maar de tekorten bleven beperkt. 00:05:35 - De professie van zuster Bernadette in 1942. Deze ceremonie was veel soberder dan gebruikelijk en de verwarming in het moederhuis was gebrekkig. 00:10:07 - De weg van het ziekenhuis naar het moederhuis, allebei in Tilburg. Van de oorlog was langs de weg niet veel te zien. 00:11:09 - Verduistering van het ziekenhuis. 00:11:26 - De verwarming van het ziekenhuis. 00:12:33 - De bevrijding op 5 mei 1945 werd door de zusters gevierd; men ging hierbij ook de straat op. 00:14:07 - Het uitbreken van de oorlog; het verhaal van de voorspellende patiënt uit deel 1 komt weer ter sprake. 00:15:00 - Na de Duitse evacuatie kwamen er nog lang V1 raketten over. 00:17:35 - Onderduikers en het sein om ze te waarschuwen. 00:21:11 - De invloed van de oorlog op de geloofsbeleving van zuster Bernadette en de manier waarop ze bad. 00:24:27 - Bidden met Duitse patiënten. 00:26:55 - De invloed van haar eigen opvoeding op haar geloof, de afname van kloosterzusters vandaag de dag. 00:30:13 - Zuster Bernadette vertelt over de voor haar meest aangrijpende gebeurtenissen in de oorlog: het lot van de zieke Duitse soldaten met Dolle Dinsdag, de V1 raketten, de constante angst, meeleven met andere gebieden die door de oorlog getroffen werden. 00:33:52 - NSB'ers en de deportatie van zuster Bernadette's broer komen ter sprake. 00:36:59 - Afsluiting. Einde deel 3.

De geïnterviewde maakt deel uit van de ervaringsgemeenschap van kloosterzusters (de Tilburgse Zusters van Liefde) die ondanks een gedeelde kloostercultuur (vaste dagorde en tijdstippen voor alles, vaste zwijguren en stipte gehoorzaamheid) in de verschillende huizen van de congregatie de oorlog verschillend hebben beleefd. Kloosterzuster Geertrude van de Leur was tijdens de Tweede Wereldoorlog werkzaam in het Sint Joseph ziekenhuis in Venlo. Ze is niet geëvacueerd en heeft de hele oorlog daar gezeten. Ze vertelt over zaken als de inval van de Duitsers, de bombardementen, haar geloof tijdens de oorlog, het verzorgen van patiënten in het ziekenhuis en uiteindelijk in de kelders, het verzorgen van voedsel en de omgang met de Duitsers, (Joodse) onderduikers en geallieerde patiënten. 00:00:00 - Zuster Geertrude vertelt over haar jeugdjaren, de gezinssituatie en de sfeer. Ze vertelt ook wanneer ze wist dat ze zuster wilde worden (dit was al op jonge leeftijd) en haar intrede in het klooster van de Zusters van Liefde. 00:07:05 - Uitbreken van de oorlog: beschietingen, de brug over de Maas wordt opgeblazen tijdens de inval om de Duitsers tegen te houden. 00:10:04 - Het ziekenhuis St. Joseph: de inrichting (ligging t.o.v. het klooster). 00:12:00 - Nacht van de inval: het exploderen van de brug, de overname van het ziekenhuis door de Duitsers, ze hadden niets meer te zeggen. Vernielingen van de Duitsers, de eerste lijken worden binnengedragen in het ziekenhuis. 00:16:03 - Het verzorgen van gewonde en zieke Duitsers: ze behandelde hen als medemensen vanuit haar geloofsovertuiging en omdat ze daartoe een vierde gelofte had afgelegd (gebruikelijk bij deze congregatie) om iedereen te verzorgen, ongeacht wie of waar. 00:17:30 - Hoeveel mensen in het ziekenhuis werkten: dokters, verpleegsters etc. 00:19:00 - Zuster Geertrude vertelt over een lastige Duitse patiënt die eens surrogaatkoffie in haar gezicht gooide en dreigde dat ze in een concentratiekamp zou komen. Deze patiënt werd weggevoerd naar Duitsland. 00:21:10 - Haar taken in het ziekenhuis. Dit was van alles, ze werkte op verschillende afdelingen. Op een gegeven moment werd ze hoofdzuster. 00:24:01 - De reis van zuster Geertrude naar Den Haag voor haar opleiding als kraamzuster. 00:26:06 - De spanningen van de oorlog, de bombardementen. Ze maakt duidelijk dat ze vrijwel nooit echt bang was. Ze vertelt over haar werkzaamheden in het mortuarium en een voorval waar ze wel van schrok: een lijk bewoog ineens en bleek toch niet dood te zijn. 00:28:00 - Contact tussen de zusters onderling. Ze vertelt dat er niet veel gepraat werd over angsten of gebeurtenissen. Ze hielden veel voor zich en hadden ook erg weinig tijd om met elkaar te praten. 00:32:56 - Gebedsleven tijdens de oorlog. Ze hielden zoveel mogelijk hun oude gebedstijden aan. 00:34:10 - Over het kelderleven tijdens de oorlog. Het naar beneden brengen van de patiënten als het luchtalarm ging. 00:36:30 - De overste(n) van het klooster. 00:39:08 - Einde deel 1. Deel 2 00:01:25 - De dagorde: deze bleef tijdens de oorlog zoveel mogelijk hetzelfde. Ze vertelt over de ‘silence’ (silentium). 00:09:59 - Onderduikers, razzia’s. Ze hadden ongeveer twintig onderduikers in het ziekenhuis. Ze vertelt ook de Duitsers die zo nu en dan langskwamen om te inspecteren en om te zoeken naar onderduikers. Het is hen niet gelukt om ze te vinden, aldus zuster Geertrude. Zo werd de directeur van het ziekenhuis gezocht. Op een gegeven moment heeft hij zichzelf aangegeven, maar hij werd na een tijdje gewoon weer vrijgelaten. Ze vertelt ook hoe de onderduikers gewaarschuwd werden en waar ze precies verborgen zaten. 00:19:09 - Kelderleven tijdens de oorlog. Met ingang van het najaar van 1944 zaten ze permanent in de kelders. 00:20:06 - Wie werkten in het ziekenhuis? 00:21:05 - Bombardement van het schoolhuis in het najaar van 1944: dit was vlakbij het ziekenhuis, meer dan tien zusters kwamen om het leven. De overlevenden van het schoolhuis kwamen naar het ziekenhuis. 00:26:58 - Kelderleven tijdens de oorlog, het dagelijks leven en het religieuze leven. Ze vertelt over het moment dat ze permanent naar de kelder verhuisden, toen het aantal bombardementen toenam. Ze heeft het over de inrichting van de kelder. 00:30:03 - Het praten van de zusters met de overlevenden van het schoolhuis bombardement, over hun spanningen en angsten. 00:33:02 - Het leven in de kelder: inrichting, waar sliep/leefde men? 00:37:46 - Einde deel 2. Deel 3 00:00:00 - De kelders, elektriciteit en brandstofvoorraden. 00:03:03 - Hoe het ziekenhuis aan voedsel kwam. 00:04:09 - Over mensen uit de oorlog waar zuster Geertrude nog persoonlijke herinneringen aan heeft. Zo vertelt ze over een patiënte die ze zich nog goed kan herinneren: Sjuulke Smeets en haar familie en hoe Geertrude hulp bood aan hen. Ook vertelt ze over zuster Martien. 00:13:00 - Joodse patiënten. Ze vertelt over twee gevallen uit de oorlog. Ze vertelt over ene meneer Van Wien, een bonthandelaar, die in het ziekenhuis is opgepakt door Duitsers die zich eerst hadden vermomd als rabbi’s. 00:17:00 - Over de evacuatie. Zuster Geertrude is niet geëvacueerd, net als de meeste andere mensen in het ziekenhuis. 00:20:05 - De laatste maanden van de oorlog: hoe kwam het ziekenhuis nog aan voedsel na de evacuaties, met het wegvallen van de infrastructuur? Geertrude vertelt over het ‘de boer op gaan’. Zusters gingen eten zoeken bij boeren in de omstreken. 00:23:03 - Duitse patiënten in het ziekenhuis. 00:24:59 - Het najaar van 1944 en verder. De Engelsen die oprukken naar de Maas, de beschietingen over en weer. 00:26:05 - Geallieerde soldaten als patiënten in het ziekenhuis. Zuster Geertrude vertelt over een Engelse soldaat, een patiënt, die met hulp van binnenuit uit het ziekenhuis wist te ontsnappen en met een vliegtuig in veiligheid werd gebracht. 00:30:03 - De bevrijding en hoe de zusters en anderen hierop reageerden. De wederopbouw van onder andere het ziekenhuis. 00:32:00 - De evacuatie: over de rugzakjes die de zusters als voorzorgsmaatregel hadden gemaakt, de inhoud ervan. 00:35:02 - Over de andere verpleegsters/verpleegkundigen (afgezien van de zusters) in het ziekenhuis. 00:37:01 - De onderlinge sfeer. 00:38:04 - Contact tussen het klooster en andere zusterhuizen en het moederhuis, tijdens de oorlog. 00:38:59 - Onderduikers. Ze vertelt het verhaal van haar broer die bij Philips werkte en werd opgepakt door de Duitsers, omdat hij ervoor zou hebben gezorgd dat de andere werknemers allemaal een Jodenster opdeden naar hun werk. Dit naar aanleiding van een Duits bevel om alle Joden bij Philips een gele ster te laten dragen. Geertrude vertelt echter dat een andere broer van haar dit had geregeld, maar de verkeerde door de Duitsers werd opgepakt. 00:41:59 - Einde deel 3. Deel 4 00:00:00 - Contact tussen zuster Geertrude (in Venlo) en haar ouders (in Eindhoven) tijdens de oorlog. Ze vertelt van een als Duitser verklede Engelsman die een bericht doorgaf. 00:03:10 - Zuster Geertrude vertelt wat ze het ergst vond tijdens de oorlog, namelijk dat ze ook veel mensen niet heeft kunnen helpen. 00:04:05 - De roeping van zuster Geertrude is niet veranderd door de oorlog. Ze vertelt over haar geloofsbeleving tijdens de oorlog. 00:06:04 - De interviewer laat foto’s zien en zuster Geertrude reageert hierop. Ze herkent sommige mensen en plaatsen op de foto’s. 00:09:02 - Wat deden de zusters en het overige ziekenhuispersoneel als het luchtalarm ging? Hoe kwamen de patiënten bijvoorbeeld in de kelders? Ze vertelt onder andere over een bevalling in de lift tijdens een bombardement. 00:13:03 - De ligging van het klooster t.o.v. het ziekenhuis en de kelders in het klooster. Waarom werden de kelders van het klooster niet gebruikt voor het onderbrengen van de patiënten? 00:15:15 - Einde deel 4.

Archief van Adrianus ('Adriaan') Lipman (Naaldwijk, 21 juli 1891 - Langur (Indonesië), 8 oktober 1958), die tijdens de oorlog enkele jaren in Japanse gevangenschap doorbracht. Adrianus ('Adriaan') Lipman (Naaldwijk, 21 juli 1891 - Langur (Indonesië), 8 oktober 1958) trad in 1915 toe tot de congregatie van Missionarissen van het Heilig Hart in Tilburg en vertrok in 1921 naar de missie van deze katholieke kloosterorde in Langur op de Molukken. Later was hij gestationeerd in Saumlaki, ook op de Molukken, waar hij op 30 juli 1942 door de Japanners gevangen werd genomen. Tot aan de Japanse capitulatie van 17 augustus 1945 heeft hij vastgezeten in een (onbekend) Japans kamp. Lipman keerde terug naar Nederland, maar vertrok in 1948 opnieuw naar Langur, waar hij een kamp voor melaatsen leidde. Daar overleed Lipman, die aan suikerziekte leed, op 8 oktober 1951. Het archief bestaat uit correspondenties, hoofdzakelijk van Lipman aan familie, in de periode tussen 1948-1958, en krantenknipsels.

De geïnterviewde maakt deel uit van de ervaringsgemeenschap van kloosterzusters (de Tilburgse Zusters van Liefde) die ondanks een gedeelde kloostercultuur (vaste dagorde en tijdstippen voor alles, vaste zwijguren en stipte gehoorzaamheid) in de verschillende huizen van de congregatie de oorlog verschillend hebben beleefd. Zuster Adrie trad in oktober 1940 in bij de Zusters van Liefde en werd daar keukenzuster, eerst in het moederhuis en vanaf mei 1942 in Made, een klooster met een internaat, een ‘oude mannen- en vrouwenafdeling’ en kostmensen. Ze werd er hoofd van de keuken. Ze hadden een eigen groentetuin en slachtten illegaal af en toe een koe of varken. In het patronaat naast hen zaten Duitsers, met wie ze haar keuken moest delen. Dat er onderduikers waren voor wie ook voedsel bereid werd, moest ze voor hen verborgen houden. Eind 1943 en 1944 lagen ze in de vuurlinie. Toen werd er een lazaret in hun huis gemaakt. De zusters moesten mee helpen de gewonden te verzorgen. Die laatste periode was het leven heel ongeregeld en kwam er van een dagorde en het gezamenlijke gebed weinig meer terecht. Deel 1 00:01:00 - Zr. Adrie vertelt over haar achtergronden. Ze was de jongste van een groot boerengezin uit Dussen, waarvan de moeder jong stierf bij de geboorte van het tiende kind. 00:06:00 - In Dussen zag ze, tijdens het werken op het land, in mei 1940 de parachutisten landen. 00:09:02 - Toen ze in oktober 1940 intrad bij de Zusters van Liefde in Tilburg was het daar al weer veel rustiger. Ze werd keukenzuster. 00:12:06 - In 1942 begon in het moederhuis het voedsel schaarser te worden. Van horen zeggen weet ze dat er onderduikers in het kloostercomplex zaten. 00:14:54 - Mei 1942 werd ze naar Made overgeplaatst, waar zo’n driehonderd mensen woonden (zusters, bejaarden en kinderen). 00:17:59 – Midden 1943 werd het klooster tot lazaret gemaakt en kregen ze Duitsers in een deel van het huis. De zusters moesten meehelpen de gewonden te verzorgen, wat het kloosterleven enorm ontregelde. 00:20:59 – Zuster Adrie moest haar keuken met de Duitsers delen, die handtastelijk werden en voor wie ze voedsel en onderduikers verborgen moest houden. 00:24:06 – Tegen het eind van 1944 werd de Duitse opdringerigheid groter, liepen ze ongevraagd door de keuken heen, wat zuster Adrie angstig maakte. Ze kregen illegaal geslachte koeien uit het dorp en dat moest verborgen worden, net als ook hun eigen geheime voorraden op zolder. 00:27:00 – Soms kregen ze van een Duitser ook wel eten, o.a. jam en visjes in blik. 00:30:59 – Er was een radio in huis, gekregen van de smid, die verborgen werd achter een bed van een zuster over wie ze zeiden dat die TB had. Dat hielp altijd om Duitsers op afstand te houden. 00:33:00 – Eind 1944 moesten ze een hele week in de kelders zitten, met honderden mensen en ook met wat toevlucht uit het dorp. 00:35:00 – Het gebedsleven van de zusters ging zo goed en zo kwaad als het kon door, maar vaak geïmproviseerd omdat er niet altijd een priester was en omdat er zoveel mensen in en uit liepen. Deel 2 00:01:00 – Zuster Adrie vertelt nog verder over het gebedsleven tijdens de oorlog. 00:04:58 – in september 1944 lagen ze in de vuurlinie en waren er moeilijke nachten waarin ze niet naar bed durfden. 00:08:52 – ze vertelt hoe de Engelsen in september 1944 in huis kwamen en dat de zusters toen allemaal oranje sjerpen hadden gemaakt. 00:11:59 – in de Biesbosch zaten nog Duitsers en vonden er regelmatig beschietingen plaats. 00:15:07 – ze vertelt over het totale gebrek aan communicatie met haar familie, over wie ze pas na de oorlog weer iets hoorde. Ook over de andere huizen van de congregatie hoorden ze in Made weinig. 00:20:01 – ze kon op tijd haar eeuwige professie doen, maar dat viel in mei 1945. Bevrijdingsdag was geen feest: ze zat net in een retraite, ter voorbereiding op haar eeuwige professie, en moest boven blijven en zwijgen, terwijl de andere zusters feestten. 00:32:02 – ze vertelt over hoe haar geloof door de oorlog versterkt is. Eind deel 2