Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

“Jij zal naast me staan”. Hendrik Middendorp in het Oranjehotel

Op 13 oktober 1942 plegen leden van de Haagse verzetsgroep ‘De Vonk’ een aanslag op een hooiopslagplaats van het Duitse leger. Vier maanden later worden de betrokkenen opgepakt en in het Oranjehotel opgesloten. Op 25 mei 1943 worden ze ter dood veroordeeld. Dominicus Hendrik Cornelis (‘Henny’) Middendorp is hier één van. In zijn cel schrijft hij meerdere brieven aan zijn geliefde Jeanneke. Deze pagina’s vol verklaringen van liefde, angst en hoop geven een intieme blik op de laatste maanden van Henny’s leven.

Verzet

‘Oh God, dit was mijn laatste kans’ – Johan Limpers en de mislukte overval op de Weteringschansgevangenis

Johan Limpers is een veelbelovende jonge kunstenaar als de oorlog uitbreekt. Hij stort zich halsoverkop in het verzet, werkt samen met Gerrit van der Veen, en is betrokken bij talloze acties van de Raad van Verzet. Oudejaarsavond 1943 doet hij mee met een op het laatste moment afgeblazen overval op de Weteringschansgevangenis in Amsterdam, waar vele verzetsmensen vast zitten. Luttele maanden later valt hij in handen van de Duitsers en belandt hij zelf in de beruchte gevangenis. Limpers vestigt al zijn hoop op zijn verzetsvrienden, die een bevrijdingspoging beramen.

Collaboratie

Stien van Bilderbeek: in de schaduw van Mussert

Stien van Bilderbeek (1887 – 1979) is de secretaresse van Anton Mussert en het eerste vrouwelijke lid van de NSB. Als zijn secretaresse en vertrouweling speelt Van Bilderbeek een grote rol binnen de NSB en in Musserts privéleven – maar altijd op de achtergrond.

VervolgingKoloniaal

Indisch kind in de Tweede Wereldoorlog: Overleven als buitenkamper

Johan Rudolph Oscar Schansman (Ruud of Rudy) wordt op 13 november 1938 in Malang (Nederlands-Indië) geboren. Zijn vader, Willy Schansman, houdt voor hem een babyboek bij waarin hij alle mijlpalen en details van Rudy’s eerste dagen noteert. Aan de hand van dit babyboek en een later interview met Rudy kan de oorlogservaring van een Indisch kind in Nederlands-Indië/Indonesië worden gereconstrueerd.

Vervolging

Het Joodse gezin Engelsman: ongebruikelijke Engelandvaarders

Het Joodse gezin Engelsman wordt met het laatste transport vanuit Kamp Westerbork op 13 september 1944 naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Zafira bezit de Turkse nationaliteit, ze komt samen met haar man Jacques en hun dochter Hortense in het uitwisselingskamp terecht. Ze worden in maart 1945 vrijgelaten uit Bergen-Belsen en komen via Denemarken en Zweden in Engeland terecht.

Vervolging

De reis van drie vrouwelijke Engelandvaarders: “trois jeunes filles”

“Dit is de geschiedenis van “trois jeunes filles” die alles op alles gezet hebben om naar Engeland te komen. Het was op een woensdagavond zes Augustus ’42 dat Babs en ik besloten weg te gaan.” Zo begint het relaas van de Joodse zusjes Edith Carla en Beatrice ‘Babs’ Musaph. Samen met Rachel ‘Tox’ Waterman, de derde van drie jonge meiden uit de titel, beschrijven ze hierin de vele tegenslagen die zij onderweg moeten verwerken op hun gevaarlijke tocht vanuit Nederland. Hun twee oudere broers Hans en Freddy Wolf Musaph zijn al eerder vertrokken. Hans in juni 1940 via Bordeaux en Lissabon naar New York. En Freddy Wolf is begin juli 1942 afgereisd, hij zou meer dan een jaar later in Engeland aankomen. Een maand na het vertrek van Freddy besluiten Carla en Babs om zelf ook te gaan.

Vervolging

Een ezeltje uit kamp Westerbork

In oktober 2019 wordt een bijzonder item aan de collectie van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork toegevoegd: een klein speelgoedezeltje, gemaakt van stof en gevuld met zand. Bijzonder genoeg heeft het knuffeltje vrijwel geen gebruikssporen, hoewel het uit oorlogstijd stamt. Welk bijzonder verhaal schuilt er achter dit object?

Militair

De Blitzmädel van Fliegerhorst Deelen

Tijdens de Duitse bezetting van Nederland zijn er tienduizenden Duitsers gestationeerd in Nederland. De meeste van hen zijn mannen die militaire of bestuurlijke functies bekleden. Er bevinden zich echter ook honderden tot duizenden Duitse vrouwen in Nederland. Zij werken vooral in ondersteunende functies en zijn zo indirect betrokken bij de oorlogsvoering. Zij worden in de bezette gebieden in de volksmond ook wel Blitzmädel genoemd. Op het vliegveld bij Deelen zijn enkele honderden Blitzmädel gestationeerd die een bijzondere rol vervullen in de Luftwaffe.

Militair

Luchtoorlog boven bezet Nederland

De luchtoorlog boven bezet Nederland wordt deels uitgevochten tijdens de meidagen van 1940 met luchtlandingen bij de Moerdijkbrug en Den Haag en met het bombardement op Rotterdam. Tijdens de bevrijding van Nederland in 1944 en 1945 vechten de Duitse en geallieerde luchtmachten ook veelvuldig in de lucht. Maar ook in de tussentijd wanneer de geallieerden via bezet Nederland naar Duitsland vliegen om te bombarderen of bezet Nederland zelf bombarderen, met vaak burgerslachtoffers als gevolg. Ook crashen daarbij regelmatig vliegtuigen in bezet Nederland.

Militair

Nederlandse bemanning van 320 Dutch Squadron komt om tijdens crash in Normandië

In de avond van 18 augustus 1944 om 23:05 uur stijgt de Nederlandse crew, bestaande uit Hugo Jan Hadiwidjojo Seelig, Wilhelmus Antonius Henricus Melissen, Rudolf Langendam en Folkert Bouma, van het 320 Dutch Squadron met de Mitchell FW 258-G op vanaf vliegveld Dunsfold. Zeven vliegtuigen doen mee aan de missie, de eerste drie vliegtuigen werpen lichtfakkels af boven de Zak van Falaise in Normandië en met behulp van dat licht bombarderen de andere vier vliegtuigen de Duitse geschutstellingen. Eén vliegtuig keert niet terug: de Mitchell FW 258-G stort neer bij Acqueville.

Militair

Vier geheim agenten crashen in het IJsselmeer

In 1997 wordt het vliegtuigwrak van de Lockheed Hudson FK790 nabij Kornwerderzand uit het IJsselmeer geborgen. Het toestel is in de nacht van 5 op 6 juli 1944 tijdens een speciale missie neergeschoten. Aan boord zijn behalve de vier bemanningsleden ook vier Nederlands geheim agenten: Jan Bockma, Pleun Verhoef, Pieter Kwint en Johannes Walter. Geen van de acht inzittenden brengen het er levend vanaf, zes van hen worden tijdens de oorlog begraven, twee anderen pas na de oorlog.

NSB-burgemeesters in opleiding: de opmaat naar de 'Nieuwe Orde'

Vanaf 1941 worden in bezet Nederland steeds meer zittende burgemeesters vervangen door leden van de NSB. De installatie van deze NSB-burgemeesters markeert het begin van de 'Nieuwe Orde', die onder leiding van de Duitse bezetter de herstructurering en nazificering van de Nederlandse samenleving op sociaal, politiek en economisch gebied omvat. Al snel blijkt dat de NSB moeite heeft om geschikte kandidaten te vinden voor de functie van burgemeester. Op verzoek van Ernst August Schwebel, de Beauftragte van de provincie Zuid-Holland, wordt door de afdeling Bestuurszaken van de NSB een speciale cursus opgezet voor degenen die in aanmerking willen komen voor het burgemeesterschap.

Vervolging

Een weg uit Theresienstadt: het eenmalige transport naar Zwitserland

Op 5 februari 1945 redt een eenmalig uitwisselingstransport richting Zwitserland de familie Schaap uit de gruwelijkheden van de kampen. De vijf overleven Vught, Westerbork en Theresienstadt. Hoe kwamen ze in deze trein terecht en hoe kwam dit transport tot stand? ‘Wij zijn wel 100 keer door het oog van de naald gekropen’ schrijft Hanna Schaap in een brief aan een familielid.

Vervolging

Joodse weeskinderen worden in Utrecht opgevangen door Bernard en Judikje

Olympisch gymnast Judikje Simons zet zich samen met haar man Bernard Themans in voor Joodse weeskinderen in Utrecht. Het Joodse echtpaar runt het Centraal Israëlitisch Weeshuis aan de Utrechtse Nieuwegracht. In maart 1943 worden Judikje en Bernard samen met hun dochter en zoon, de Nederlandse weeskinderen en het personeel van het weeshuis gedeporteerd naar Sobibor.