Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

Anton de Kom: vrijheidsstrijder, verzetsheld, vakbondsman, activist, schrijver en banneling

‘Vrijheidsstrijder, verzetsheld, vakbondsman, activist, schrijver en banneling.’ Dat staat er op het voetstuk van het standbeeld van Anton de Kom in Amsterdam-Zuidoost. De Surinaamse schrijver en antikoloniale activist was het allemaal. Op 24 april 1945 kwam hij aan zijn einde in een Duits concentratiekamp.

Collaboratie Koloniaal

Koloniaal Instituut wordt kazerne van Ordnungspolizei

Het Koloniaal Instituut voor de Tropen aan de Amsterdamse Mauritskade en Linnaeusstraat wordt eind 1940 de uitvalsbasis voor de Ordnungspolizei in de hoofdstad. Vanuit hier vertrekken de troepen om de Februaristaking neer te slaan en verschillende razzia's uit te voeren. Het gebouw dient ook als gerechtszaal. Twaalf verdachten van de aanslag op het Bevolkingsregister worden hier ter dood veroordeeld.

Koloniaal

In kampen, kastelen en pensions: de opvang van Indische Nederlanders

Meer dan 300.000 Indische Nederlanders komen tussen 1945 en 1965 vanuit Indonesië naar Nederland. De eersten zijn evacués, overlevenden van Japanse interneringskampen en vluchtelingen uit de Bersiap-periode. Terugkeer naar Nederlands-Indië is de meesten niet gegund. Na de soevereiniteitsoverdracht in 1950 wordt het leven voor de Indische Nederlanders in Indonesië steeds moeilijker. Ook zij vertrekken in golven naar Nederland. De grote groep Indische ‘repatrianten’ worden in allerlei opvangoorden ondergebracht: van voormalige Joodse werkkampen tot landhuizen en kastelen.

VervolgingKoloniaal

Joodse vluchtelingen vinden veiligheid in Suriname

Op Kerstavond 1942 komen meer dan honderd voornamelijk Joodse vluchtelingen aan in Paramaribo. De meeste vluchtelingen hebben alles achtergelaten in bezet Nederland en zijn gevlucht naar Lissabon. Onder hen is Liny Pajgin, zij vlucht samen met haar moeder, zussen en zwager. Het Portugese schip Nyassa brengt hen naar Suriname. De groep wordt geïnterneerd in het Tehuis voor Oorlogsvluchtelingen, een oud clubhuis in Paramaribo. Na enkele maanden tot een jaar komen zij daaruit en emigreren binnen het Caraïbisch gebied of zelfs naar de Verenigde Staten.

VooroorlogsKoloniaal

De NSB gaat internationaal. Kameraden in Nederlands-Indië

Ook in voormalig Nederlands-Indië bloeit het nationaalsocialisme in de jaren dertig op. Na een bezoek van Anton Mussert in 1935 zijn er bijna vijfduizend leden. Voor hen is het nationalisme van Indonesiers en de Japanse dreiging de reden om zich aan te sluiten bij de NSB. Eind jaren 30 haken velen af door de toenemende nadruk op raszuiverheid. Er blijven zo'n duizend leden over. Na de Duitse inval in Nederland wacht hen een lange periode van internering.

MilitairKoloniaal

Nederlandse oorlogsvrijwilligers moeten koloniaal gezag herstellen

In bevrijd Nederland worden in 1944 en 1945 Oorlogsvrijwilligers geworven om de geallieerden te helpen met de bevrijding van Nederland en de strijd tegen Japan. Maar het loopt anders, Nederland wordt bevrijd en Japan capituleert zonder hun inmenging. De Oorlogsvrijwilligers worden ingezet om het koloniale gezag te herstellen.

VerzetKoloniaal

"Liefste, kusjes aan jou en de kleintjes". Het einde van verzetsstrijder Albert Wittenberg

Het is zaterdag 14 april 1945. Het 9e leger van de Verenigde Staten komt aan in Gardelegen, een dorp in Oost-Duitsland. De militairen stuiten op een gruwelijk aanzicht: in de schuur van landgoed Isenschnibbe liggen honderden verbrande lichamen. De geallieerde soldaten zien dat het vuur pas gedoofd is. Ze zijn net te laat. Een van de slachtoffers is verzetsman Albert Leonard Wittenberg.

MilitairKoloniaal

Surinaamse en Antilliaanse vrijwilligers in Indonesië

Als in 1943 de dreiging op een inval in het bauxietrijke Suriname en de Nederlandse Antillen met olieraffinaderijen afneemt, bedenkt de Nederlandse legerleiding een nieuw plan voor de gerekruteerde militairen in de West. De territoriaal commandant van Suriname haalt alles uit de kast om de soldaten naar het buitenland te sturen, zodat ze het KNIL in Nederlands-Indië of Europa kunnen versterken.

MilitairKoloniaal

Golven olie en vrachten bauxiet

Nadat Nederland in mei 1940 door Duitsland is bezet, worden ook de Nederlandse koloniën meegesleept in de Tweede Wereldoorlog. Wanneer Japanse troepen Nederlands-Indië in maart 1942 innemen, hebben de Amerikanen zich al over Suriname en de Antillen ontfermd. Beide koloniën bezitten bodemschatten die van groot belang zijn voor de geallieerde oorlogsindustrie: olie op de Antillen en bauxiet in Suriname.